حس لامسه و حس عمقی

در مدرسه به ما آموخته‌اند که فقط پنج حس وجود دارد: بویایی، شنوایی، بینایی، لامسه و چشایی.

ما نسبت به این حواس (که به صورت تخصصی حواس  بیرونی نامیده می‌شوند) هوشیاری زیادی داریم.

اما دو حس پنهانی نیز وجود دارد (حواس درونی) که برای زندگی روزمره ما حیاتی به شمار می‌روند:

حس عمقی (حس وضعیت بدن) و حس دهلیزی (حس تعادل حرکت).

حس عمقی و دهلیزی با تعامل حس لامسه؛ پایه‌ای برای رشد سایر حواس فراهم می‌کند.

برای روشن شدن این مطالب در این مقاله به توضیح حس لامسه و حس عمقی خواهیم پرداخت.

حس لامسه حسی فراتر از لمس کردن

حس لامسه با گیرنده‌هایی که سراسر پوست بدن را پوشانده‌اند بزرگترین حس بدن است.

بعلاوه، نوعی حس چند کارکردی است که برای بدست آوردن اطلاعات در بدن و محیط اطرافمان به آن نیازمندیم.

لمس کردن اطلاعاتی درباره ویژگی‌های فیزیکی محیط اطراف فراهم می‌سازد.

از طریق لمس کردن است که نوزادان و کودکان مهارت‌های ظریف حرکتی اولیه را (که بر مهارت‌های تحصیلی تاثیر گذار است) می‌آموزند.

به عنوان مثال کودک می‌آموزد که چهارگوش چهار ضلع صاف دارد، آب مرطوب است و او باید مداد رنگی را با فشار مناسبی در دست گیرد تا مدادش در زمان کشیدن یک خط بر روی کاغذ نشکند.

او باید قادر به حس کردن یک شیء باشد تا در مورد چگالی آن شی بداند و پیش از یادگیری چگونگی در دست گرفتن یک مداد و نوشتن حروف الفبا بداند چگونه آن مداد را با دستانش کنترل و هدایت کند.

حس لامسه به دو سیستم تقسیم می‌شود.

اولین سیستم که برای زنده ماندن مهم است سیستم دفاعی/محفاظتی است.

این سیستم آدمی را از لمس‌های آسیب‌زننده که معمولاً لمس سبک (مانند حرکت  یک عنکبوت) است، آگاه می‌سازد.

این عمده‌ترین حسی است که وقتی کودکی به دنیا می‌آید در حال کار است، زیرا شواهد نشان می‌دهد که نوزادان دارای پاسخ از جا پریدن هستند.

دومین سیستم، سیستم افتراقی است

چند ماه بعد از تولد این سیستم به عنوان حس لمس کردن غالب عمل می‌کند.

این حس نشان می‌دهد کی، کجا و چگونه مورد لمس واقع شده‌ایم.

این همان حسی است که به کمک آن اشیا را لمس می‌کنیم تا درباره ویژگی‌های فیزیکی یک شی اطلاعات کسب کنیم مانند : صافی، زبری، گرمی یا سردی آن.

سیستم لامسه چگونه توسعه می‌یابد؟

با شروع رشد در رحم، سیستم عصبی و مغز با یکدیگر فعالیت می‌کنند تا مجموعه‌ی گسترده‌ای از تجارب لمسی  را بیافرینند.

مغز و بدن به طرز شگفت‌آوری در ذخیره کردن حافظه‌ حس‌های لمسی کارآمد هستند.

مغز اطلاعات را رمزگشایی و فهرست می‌کند و اجازه می‌دهد که فرضیاتی درباره‌ی اشیا و حیوانات دارای ویژگی‌های مشابه در ذهن بیافرینیم.

علائم رایج مشکلات لامسه چیست؟

اگر این حس به خوبی رشد پیدا نکند، کودک مشکلاتی در فعالیت‌های آموزشی مانند رنگ کردن، بریدن و نقاشی کردن نشان می‌دهد.

کودک ممکن است مشکلات رفتاری مانند پاسخ منفی نسبت به لمس یا اجتناب از لمس بسیاری مواد را نشان بدهد.

این کودکان ممکن است نیاز داشته باشند که هرچیزی را که در دسترس دارند، لمس کنند.

این حالت، اغلب از نظر معلمان تکانشگری یا ناتوانی دنبال کردن دستورالعمل‌ها تفسیر می‌شود.

در اینجا به برخی از چالش‌های کودکانی که دارای مشکلات پردازش لامسه هستند اشاره می‌شود:

• اجتناب از برخی مواد یا بافت‌های معین (لباس، پروژه‌های هنری و غیره)
• بیش/کم پاسخ‌دهی به لمس طبیعی
• لمس کردن هر چیزی که در دید او باشد (گاهی با لیسیدن)
• اجتناب از ایستادن نزدیک دیگران در شوخی (یا خیلی نزدیک ایستادن)
• لباس هایش باید همیشه دقیقا اندازه باشند، (نه بزرگ و نه کوچک)
• واکنش منفی نسبت به لمس پیش بینی نشده
• ناتوانی در شناسایی اشیا با لمس کردن
• دوست دارد که در فضای تنگی باشد (مثلاً در یک پتو پیچیده شود)
• بدغذایی

حس عمقی چیست؟

این حس اطلاعاتی در مورد اینکه چگونه حرکت می‌کنیم یا اعضای بدن‌مان نسبت به یکدیگر در چه وضعیتی قرار دارند فراهم می‌سازد.

هدف اصلی این حس، آگاهی از وضعیت بدن و کمک به کنترل حرکتی و برنامه‌ریزی حرکتی است.

گیرنده‌های عمقی در ماهیچه‌ها، مفاصل، رباط ها، وترها و بافت‌های رابط قرار دارد.

این گیرنده‌ها همواره پیام‌های مربوط به وضعیت بدن‌تان را به مغز می‌فرستند حتی زمانی که در حال حرکت نیستیم.

هنگامی که این مقاله را می‌خوانید به احتمال زیاد نشسته‌اید، پاهایتان را روی هم انداخته و یا به طرف جلو دراز کرده‌اید، همچنین ممکن است به پشت یا به جلو تکیه داده باشید.

ماهیچه‌ها، مفاصل و رباط‌ها پیام‌های مربوط به وضعیت بدنتان را به مغز می‌فرستند و اجازه می‌دهند بدانید در بدنتان چه روی می‌دهد.

شما مجبور نیستید هر لحظه درباره‌ی وضعیت بدنتان فکر کنید، مگر اینکه بخواهید مهارت‌های حرکتی جدیدی انجام دهید.

چگونه می‌توان حس عمقی راتجربه کرد؟

در  این جا راهی به شما ارائه می‌شود که از این حس آگاه شوید: چشمهایتان را ببندید و دستان خود را از بدن‌تان دور کنید.

حالا دستانتان را به پشت بدن ببرید، آن را روی زانویتان قرار دهید و به سرتان دست بزنید.

آیا تاکنون فکر کرده‌اید که چگونه بدن قادر است دست‌تان را حرکت دهد، بدون اینکه چشم‌هایتان، را هدایت کند؟

در جریان این فعالیت، سیستم عمقی کاملا فعال بود و بدون اینکه به چشم‌ها نیاز باشد، اطلاعات وضعیت بدن را به مغز داد.

ما می‌توانیم بدون تفکر هشیار، حرکت کنیم.

این حالت باعث می‌شود تکالیف خود مراقبتی را انجام دهیم، مثلا بدون فکر کردن درباره‌ی حرکاتی که اعضایمان باید هنگام لباس پوشیدن انجام دهند، می‌توانیم به راحتی لباس بپوشیم.

علائم رایج مشکلات عمقی

وقتی که سیستم عمقی خوب عمل نکند، فعالیت‌های روزمره مانند پوشیدن، صاف نشستن روی صندلی و دست دادن با افراد با فشار مناسب، به طرز وحشتناکی به فکر کردن نیاز خواهد داشت.

این حالت می‌تواند فعالیت‌های روزمره را دشوار و خسته کننده سازد.

در اینجا به برخی از چالش‌هایی که کودکان دچار مشکلات پردازش عمقی ممکن است داشته باشند اشاره می‌شود:

• مشکل در حفظ وضعیت بدن، حتی وقتی که روی یک صندلی نشسته است.
• ممکن است گیج باشد و نداند که چطور باید بدنش را حرکت دهد.
• ایستادن با پاهای بسیار باز، وقتی که در حالت ایستاده قرار دارد.
• استفاده از فشار خیلی زیاد/کم هنگام در آغوش گرفتن.
• نشستن در وضعیت دبلیویی (زانوها به جلو خم می‌شود، پاها به طرفین کشیده می‌شود و پایه‌ی وسیعی برای حمایت ایجاد می‌کند).
• برخورد کردن با اشیاء
• ساییدن دندان‌ها/ گاز گرفتن یا جویدن اشیاء.
• ارجحیت حرکات کوتاه و سریع به فعالیت‌های نگهدارنده دیرپا.