اختلالات حسی در کودکان کم توان ذهنی

بدن ما از طریق پنج حس اصلی یعنی لامسه، بویایی، شنوایی، بینایی و چشایی با محیط بیرون ارتباط برقرار می کند و تحریکات خارجی را از طریق گیرنده های مخصوص هر یک از این حس ها که در پوست، بینی، گوش، چشم و زبان است دریافت می کند و به مراکزی که در مغز برای تفسیر هر یک از آنها وجود دارد می فرستد و پاسخ مناسب را می دهد، این پاسخ میزان درک ما را از تحریک نشان می دهد. اگر هر یک از این مراکز درک حواس در مغز به درستی کار نکند، با وجود سالم بودن چشم، گوش، پوست، زبان و بینی فرد نمی تواند عکس العمل و پاسخ رفتاری و حرکتی درستی به نور، صدا، لمس،مزه و بو بدهد و سبب ایجاد اختلالات زیادی در جنبه های مختلف رشدی اعم از رشد ذهنی، حرکتی و رفتاری فرد می شود. این اختلالات در کودکان کم توان ذهنی بسیار شایع است. اعضا مختلف تیم توانبخشی مخصوصا کاردرمانگران، با کمک والدین می توانند به درمان اختلالات حسی در کودکان کم توان ذهنی بپردازند.

بطور کلی سه نوع اختلال ممکن است در درک یک حس وجود داشته باشد:

حساسیت و درک بیش از حد یک حس که اصطلاحا به آن “حس تند” گفته می شود.

حساسیت و درک کمتر از حد یک حس که اصطلاحا به آن “حس کند” گفته می شود.

درک نامتعادل یک حس که به آن “حس ناموزون” گفته می شود.

والدین با دقت به رفتار و حرکات کودک خود می توانند کمک زیادی به تشخیص هر یک از آنها بکنند.

اکنون به شرح هر یک از این اختلالات در پنج حس اصلی می پردازیم:

اختلال در درک حس شنوایی

1-حس شنوایی تند

علائم:

• کودک از شنیدن صداهای معمولی محیط اطرافش مثل زنگ در خانه و بوق اتومبیل از جا می پرد. اگر خواب باشد بیدار می شود و حتی ممکن است تشنج کند.
• صداهای معمولی برای او زجراور و غیرقابل تحمل است.
• بعضی از این کودکان دائم گوششان را با دست می گیرند تا صدای کمتری بشنوند.

2-حس شنوایی کند

علائم:

• کودک از شنیدن و گوش دادن صداهای بلند لذت می برد.
• صداهایی که به نظر ما غیرقابل تحمل است به خوبی تحمل می کند.
• بعضی از این کودکان به گوش خود ضربه می زنند.
• اشیا را بهم می کوبند تا تولید صدا کنند.
• گوش خود را به وسایل صدادار مثل یخچال یا ماشین لباسشویی در حال کار، می چسباند تا صدای آنها را بشنود.

3-حس شنوایی ناموزون

سومین اختلال در درک حس شنوایی؛ شنوایی ناموزون می باشد که علائم آن از دو مورد دیگر عجیب تر و درمان مشکل تری دارد.

علائم:

• از علائم کودکانی که مبتلا به شنوایی ناموزون هستند این است که به صداهای بیرون توجه نمی کنند بلکه بیشتر دوست دارندبه صدای درون خود گوش بدهند، مثل صدای قلب، صدای قورت دادن آب دهان و غذا، بنابراین اغلب در گوشه ای آرام می نشینند و به نظر می رسد به صداهایی گوش می دهند.
• گاهی بدون علت جیغ می کشند.
• وضعیت های تعادلی عجیب و غریبی به خود می گیرند مثلا انگشتانشان را به هم می پیچند و یا چشمانشان را می بندند و خود را به سمت جلو و عقب تکان می دهند.

اختلال در درک حس لامسه

1-حس لامسه (بساوایی) تند

علائم:

• کودکی که از نظر حس لامسه حساس است، به کوچکترین تماس پوستی عکس العمل نشان می دهد.
• تحمل لباسهایش خصوصا لباس های خشن و زبر و پشمی را ندارد.
• حساسیت بعضی به قدری است که با نوازش کردن و بغل کردن نیز بی قراری می کنند.
• تغییرات گرما و سرما آنها را آزار می دهد و با کوچکترین ضربه ای ممکن است احساس درد شدیدی بکنند، بنابراین، کودکان بسیار بی قرار و ناآرامی هستند.

2-حس لامسه کند

علائم:

• این کودکان معمولا گرما، سرما و لمس کردن را حس نمی کنند یا اگر هم حس کنند کمتر از حد طبیعی است، در نتیجه بسیار آسیب پذیرند، حتی ممکن است متوجه سوختن دستشان نشوند.
• رفتارهای خودآزاری مثل کوبیدن سر به دیوار و گاز گرفتن نواحی مختلف پوست، در آنها زیاد دیده می شود و در حقیقت از این طریق خود را تحریک می کنند.

3-حس لامسه ی ناموزون

علائم:

• این کودکان دائم مشغول تحریک پوست خود هستند ولی از اینکه دیگران پوستشان را تحریک کنند خوششان نمی آید.
• گاهی آرامند و گاهی می لرزند.

اختلال در درک حس بویایی

1-حس بویایی تند

این حس نقش مهمی در ایجاد تمرکز و توجه دارد.

علائم:

• کودکانی که حساسیت بیش از حد به بو داشته باشند، بوها را بیش از آنچه ما می فهمیم استشمام می کنند.
• معمولا از هر چه بو دارد گریزانند.
• ممکن است از بوی بدن و پستان مادرشان بسیار زجر بکشند.
• بوی غذا نیز آنها را خیلی اذیت می کند و معمولا در غذا خوردن مشکل دارند و دائم حالت تهوع به آنها دست می دهد.
• از آشپزخانه، توالت و حمام یا هر جا که بوی بیشتری دارد گریزانند.

2-حس بویایی کند

علائم:

• کودکانی که حساسیت آنها به بو کم است، شاید به نظر برسد اصلا بویی نمی فهمند.
• بوهایی که برای ما بسیار نامطبوع است را دوست دارند، مثلا مدفوعشان را بو می کنند و به خودشان می مالند.
• دستشان را با بزاق دهانشان خیس می کنند و بو می کشند.
• تمام اشیا اطراف خود مثل لیوان، عروسک،پتو و… را بو می کنند.

3-حس بویایی ناموزون

علائم:

• این افراد گویی در درون خودشان بو احساس می کنند، بنابراین دستشان را روی دهان و بینی خود می گذارند و هوای دهان را به بینی می کشند تا نفس خود را بو کنند.
• گاهی اشیا کوچک را به داخل بینی خود می برند و گاهی به شدت نفس نفس می زنند.

اختلال در درک حس بینایی

1-حس بینایی تند

علائم:

• حساسیت این کودکان به نور بسیار زیاد است و معمولا از نور گریزانند.
• آینه و اشیاء نورانی را دوست ندارند.
• از نگاه کردن به لامپ و عکس خود و یا تصویر خود در آب و آینه دوری می کنند و یا حتی ممکن است بترسند.
• از آفتاب درخشان خوششان نمی آید و در عوض شیفته ی نگاه کردن به ماه و ستارگان در شب هستند.
• همیشه به دنبال چیزهای ریز و کوچک روی زمین می گردند یا حرکت هواپیما در آسمان را دنبال می کنند.
• اسباب بازی ها و اشیا ء چرخان را دوست دارند و ممکن است زمان زیادی به آنها خیره شوند و بیشتر اوغات برای دوری از نور، چشم خود را می بندند.

2-حس بینایی کند

علائم:

• این کودکان تشنه ی نور هستند و شاید نابینا به نظربرسند.
• مدت زیادی به منبع نور، لامپ، خورشید و…خیره می شوند.
• به دور اشیاء قدم می زنند و به لبه ی اشیاء دست می کشند.
• از نگاه کردن به خود در آینه لذت می برند.
• انگشتانشان را پیچ و تاب می دهند و به آنها خیره می شوند.
• اشیاء را پرت می کنند و مسیر پرتاب آنها را دنبال می کنند. خانواده ها غالباِ از این رفتار آنها بسیار ناراحت و عصبانی می شوند.
• در کارهایی که احتیاج به توجه بینایی دارد مشکل دارند مثل ریختن مایع داخل لیوان و قرار دادن یک شئ در جای مشخص و برداشتن آن، بنابراین در غذا خوردن بسیار بی دقت اند و باید به آنها کمک کرد.
• موقعی که راه می روند مثل یک نابینا عمل می کنند و نمی توانند لبه در، پله، نرده و جوی آب یا مانع سر راهشان را ببینند حتی وقتی به لبه ی فرش  می رسند، تردید دارند که عبور کنند یا نه.
• قدم بر نمی دارند و پاهایشان را روی زمین می کشند.

اختلال در درک حس چشایی

1-حس چشایی تند

علائم:

• این حس در سلامت جسمی و تغذیه ی کودک بسیار مؤثر است.
• کودکی که خوردن غذاهای تلخ و تند و نوشابه های گازدار را نمی نواند تحمل کند و گاهی با مصرف آنها دچار حالت تهوع و استفراغ می شود و پزشک معتقد است مشکل گوارشی ندارد، ممکن است از نظر چشایی بسیار حساس و یا اصطلاحا حس چشایی او تند باشد، یعنی، مزه غذاها را بیشتر از حد معمول درک می کند.

2-حس چشایی کند

علائم:

• این کودکان از نظر چشایی بسیار ضعیف هستند و به نظر می رسد هیچ مزه ای  را نمی فهمند، هر چیز که می بینند می خورند، بنابراین به سطل آشغال معروفند.
• تلخ ترین و ترش ترین مزه ها برای آنها عادی است و بیشتر از ته زبان و کناره های آن برای چشیدن استفاده می کنند.

3-حس چشایی ناموزون

علائم:

• به نظر می رسد این کودکان همیشه در حال خوردن و مزه کردن هستند در حالیکه چیزی در دهانشان نیست، زبان و یا لب خود را می مکند می کنند به همین دلیل زبان کلفت و بزرگ با پرزهای بلندی دارند.
• غذاهایی را که می خورند نشخوار می کنند، یعنی چند بار داخل حلق می برند و دوباره به دهان می آورند و می جوند و باز قورت می دهند، برای همین بسختی غذا می خورند.