غربالگری و ویژگی‌‌های آن

غربالگری عبارت است از شناسایی یک بیماری یا نقیصه نامشهود به وسیله آزمون‌های عملی سریع و وسیع.

غربالگری شناسایی یک بیماری در افراد به ظاهر سالم می‌باشد.

غربالگری افراد به ظاهر سالم را که احتمالا مبتلا می‌باشند از افرادی که مبتلا نیستند جدا می‌سازد.

غربالگری معمولا یک روش تشخیص نمی‌باشد بلکه در اشخاصی که دارای نتایج مثبت هستند باید برای تشخیص و درمان مناسب پیگیری شوند.

آزمون های غربالگری باید بی‌خطر باشند.

انواع غربالگری

دارای انواع مختلفی می‌باشد که هر کدام از آنها هدف خاصی را دنبال می‌نمایند.

1.  همگانی که یک جمعیت کامل را شامل می‌شود.
2.  چند مرحله‌ای که در این نوع از چند روش در یک زمان مشخص استفاده می‌گردد.
3.  هدف دار که در گروه‌های با تماسهای به خصوصی انجام می‌گیرد مانند کارگرانی که با سرب سر و کار دارند.
4.  موردیابی یا  فرصت طلبانه در این روش بیمارانی که به علت دیگری به پزشک مراجعه می‌نمایند مورد بررسی قرار می‌گیرند.

معیارهای برنامه غربالگری

معیار‌هایی که قبل از انجام آن باید در نظر داشت به شرح زیر می‌باشد:

بیماری

• شدید باشد.
• در مرحله پیش از ظهور علائم بالینی باید شیوع بالایی داشته باشد.
• سیر طبیعی آن معلوم باشد.
• فاصله بین علائم اولیه و بیماری آشکار طولانی باشد.

آزمونهای تشخیصی

• حساسیت و ویژگی داشته باشند.
• ساده و ارزان باشند.
• بی‌خطر و قابل قبول باشند.
• مطمئن باشند.

تشخیص و درمان

• وسایل لازم برای تشخیص و درمان در دسترس باشد.
• درمان موثر، قابل قبول و بی‌خطر در دسترس باشد.

این معیارها به مشخصات بیماری، درمان آن و آزمون غربالگری ارتباط دارد.

بیماری باید در صورت عدم تشخیص به موقع، خطرناک و شدید باشد مانند اختلالات ارثی متابولیسم نظیر فنیل کتونوری PKU، همچنین برخی از انواع سرطان‌ها مثل سرطان سرویکس دارای چنین معیارهایی هستند.

هزینه برنامه‌های غربالگری باید با تعداد افراد بیمار در ارتباط باشد.

یعنی شیوع بیماری در مرحله قبل از ایجاد علائم بالینی در جامعه مورد غربالگری باید زیاد باشد زیرا در غیر این صورت هزینه آن افزایش می‌یابد.

در بعضی از موارد علی‌رغم شیوع کم بیماری برنامه‌های غربالگری انجام می‌شود.

این موارد شامل بیماری‌هایی هستند که عوارض شدید و خطرناک دارد مانند PKU.

بیماری مورد غربالگری باید زمان اضافه طولانی داشته باشد.

یعنی فاصله بین وقتی که بیماری از روی علائم تشخیص داده می‌شود تا زمانی که غربالگری می‌تواند تشخیص دهد، طولانی باشد.

به عنوان مثال فشار خون زمان اضافه بسیار طولانی دارد، در حالی که در سرطان پانکراس زمان اضافه کوتاه است.

درمان سریع و به موقع باید در کاهش مرگ و میر ابتلا بعد از ایجاد بیماری آشکار، موثر باشد.

به عنوان مثال در سرطان سرویکس درمان نه تنها باید موثر باشد بلکه می‌بایست برای افراد به نوع بدون علائم نیز بی‌خطر و قابل قبول باشد.

اگر درمان موثر نباشد، تشخیص به موقع در مدت زمانی که فرد از بیماری خود مطلع می‌شود را افزایش می‌دهد، به این پدیده سوگرایی مدت گفته می‌شود.

هنگامی که غربالگری هدف‌دار در افراد با مواجهه‌های خاص انجام می‌شود، لازم نیست معیارهای آن به همان سختی  برای تمام جمعیت باشد.

اثرات بهداشتی این نوع غربالگری در محیط های کاری بسیار شایع هستند.

همچنین پیشگیری از اختلالات جزئی موجب پیشگیری از اختلالات جدی‌تر می‌گردد.

غربالگری‌های هدفدار در بسیاری از کشورها برای کارگران که با سرب یا پنبه نسوز سر و کار دارند اجباری هستند.

بعد از مراحل اولیه  باید آزمون‌های دقیق‌تری را انجام داد.

آزمایشات باید ارزان ساده و مورد قبول تمام جمعیت بوده همچنین از اعتبار و اطمینان برخوردار باشند.

یک آزمون زمانی قابل اطمینان است، که نتایج آن ثابت و پایدار باشد و هنگام قابل اعتماد است مشخص نمایند کدام یک از افراد به بیماری مبتلا هستند و کدام یک مبتلا نمی‌باشند.

قابلیت اعتماد به کمک حساسیت و ویژگی تعیین می‌شود.

حساسیت عبارت است از توانایی آزمون غربالگری در تشخیص صحیح افرادی که بیمار هستند.

ویژگی عبارت است از توانایی آزمون غربالگری در تشخیص صحیح افرادی که سالم هستند.

یک آزمون غربالگری ایده‌آل آزمونی است که هم حساسیت و هم ویژگی بالایی داشته باشد، اما غالباً بین حساسیت و ویژگی رابطه معکوسی وجود دارد.

کاهش سخت‌گیری معیارهای یک آزمون، حساسیت را افزایش می‌دهد.

افزایش سخت گیری معیارها، ویژگی را افزایش داده ولی حساسیت را کاهش می‌دهد.

تصمیم گیری در مورد معیارهای مناسب برای آزمون‌های غربالگری به نتایج منفی‌های کاذب و مثبت‌های کاذب بستگی دارد.

مثلاً برای بیماریهای خطرناک در نوزادان احتیاج به حساسیت بالا و ویژگی پایین می‌باشد، زیرا بهتر است مثبت‌های کاذب بیشتر باشند تا منفی‌های کاذب.

در این موارد هزینه اضافی افزایش تعداد مثبت‌های کاذب پذیرفته می‌شود.

تاثیر برنامه غربالگری به کمک اثر آن بر کاهش ابتلاء، مرگ و میر و ناتوانی تعیین می‌گردد.

از آنجایی که ممکن است بین افرادی که در برنامه‌های غربالگری شرکت کرده‌اند و افرادی که شرکت نکرده‌اند اختلافی وجود داشته باشد، مهمترین وسیله برای ارزیابی آن استفاده از نتایج کارآزمایی‌های شاهددار تصادفی می‌باشد.