عوامل ایجاد کم‌توانی ذهنی

دانشمندان و محققان ،تاکنون به بیش از دو هزار علت برای ایجاد کم توانی ذهنی اشاره کرده‌اند و کماکان بسیاری از علل ایجاد آن ناشناخته مانده است.

در مجموع بر اساس آنچه در این‌باره اعلام شده است و برای آشنایی بیشتر سعی کردیم در این مقاله عوامل ایجاد کم‌توانی ذهنی را بیان کنیم.

می‌توان مهمترین علل و شرایط به وجود آمدن کم توانی ذهنی را به شرح زیر بیان نمود:

1- عوامل مربوط به قبل از تولد

-عوامل ارثی و ژنتیکی

هرگونه اختلال ژنتیکی و کروموزومی که اغلب به صورت ارثی در خانواده پدری و مادری کودک وجود دارد ممکن است به جنین منتقل شود و باعث به وجود آمدن ضایعات مختلف مثل کم توانی ذهنی در کودک شود.

امروزه بسیاری از اختلالات ارثی و ژنتیکی در همان ماه‌های اول بارداری و به وسیله ی آزمایشات پیشرفته و دقیق قابل تشخیص است.

بنابراین به خانواده‌هایی که در آنها سابقه مشکلات ذهنی و جسمی وجود دارد و به والدینی که دارای یک فرزند کم توان ذهنی هستند توصیه می‌شود حتما قبل از بارداری مجدد به متخصصین ژنتیک مراجعه نمایند و با انجام آزمایشات لازم با اطمینان، به حاملگی و داشتن فرزندی سالم اقدام نمایند.

-عامل RH

هرگاه گروهی خون پدر و مادر از نظر RH به هم نخورد، یعنی مادر دارای RH منفی و پدر RH مثبت باشد،لازم است قبل از باردار شدن و در دوران بارداری تحت نظر پزشک بوده و با انجام یک آزمایش ساده و تزریق یک آمپول مخصوص، از ایجاد مشکلات و عوارض جبران ناپذیر ناشی از آن، در جنین جلوگیری شود.

-بیماری های مختلف مادر

بعضی از بیماری ها یا داروهایی که مادر مصرف می کند، اثر مستقیمی روی جنین دارد .بیماری های خطرناکی مثل سفیلیس، سبب اختلالات شدید جسمی و ذهنی در جنین می‌شود که امروزه با درمان به موقع می توان از ایجاد آن جلوگیری کرد.

در صورتی که مادر مبتلا به دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های کبدی و کلیوی و انواع سرطان باشد و به تبع آن داروهایی مصرف کند،قبل از باردار شدن باید با پزشک متخصص در میان بگذارد و مشاوره لازم را بگیرد.

در صورتی که مادر در دوران حاملگی به بیماری‌هایی مثل سرخجه و یا انواع عفونت‌ها مبتلا شود باید بلافاصله به پزشک مراجعه و درمان های لازم را دریافت کند.در دوران حاملگی به محض دیدن علائمی چون تب شدید ،دردهای شکمی، سردردهای حاد، ترشح و سوزش و خارش دستگاه تناسلی باید به پزشک مراجعه  نمایید تا هرچه زودتر اقدامات درمانی انجام گیرد.

-مواد مخدر، دخانیات و الکل

ثابت شده است که مصرف این مواد تاثیر مستقیمی بر روی جنین می‌گذارد و تنها راه جلوگیری از عوارض آنها، ترک مصرف این مواد می باشد.

-مسمومیت به وسیله داروها و مواد غذایی

مواد غذایی ناسالم و مسموم و مصرف بیش از حد بعضی از داروها و مواد شیمیایی و سمی حاصل از آنها در سیستم عصبی جنین اختلالات ایجاد می کند ،بنابراین مادران باردار، باید از سالم بودن آنچه میخورند، مطمئن باشند.

-سوء تغذیه و اختلالات غددی

در دوران حاملگی باید مقادیر مناسبی از آهن، اسید فولیک، ویتامینها، کلسیم، پروتئین، قند و چربی از طریق مواد غذایی مختلف و یا داروها، استفاده شود تا هم مادر و هم جنین دچار سوء تغذیه نشوند.

اختلالات غددی، مثل کم‌کاری و پرکاری تیروئید، تاثیرات نامطلوبی در رشد جنین می‌گذارد.

 این اختلالات باعث مشکلات شدید ذهنی و جسمی که قابل جبران نیستند میشود و با مراجعه مرتب و ماهیانه به پزشک و انجام آزمایشات لازم، می توان از ایجاد آنها جلوگیری کرد.

-ضربه های وارد به شکم مادر

ضربه مستقیم به شکم می‌تواند، عوارض جبران‌ناپذیری ایجاد کند.

لذا مادران باید در دوران بارداری بسیار مراقب سلامتی خود باشند و از انجام فعالیت های خسته کننده و سنگین و حرکات خطرناک جلوگیری کنند.

اگر به هر دلیلی، طبق نظر پزشک به استراحت مطلق در دوران حاملگی نیاز دارند، حتماً جدی گرفته شود.

-اشعه ایکس و رادیوگرافی

درصورت نیاز به درمان‌های نظیر رادیو گرافی، ماموگرافی ،دندانپزشکی و …باید پزشک را از باردارد بودن خود مطلع کنید.

-عوامل هیجانی، استرس و فشارهای روانی

این عوامل، به دلیل اثرات مستقیم و غیرمستقیمی که بر سیستم هورمونی و آنزیم های بدن می‌گذارد، می تواند سبب مشکلات عمده در جنین در حال رشد شود.

لذا توصیه می شود مادران قبل از اقدام به بارداری ،خود را از نظر روحی آماده کنند و تا حد امکان از شرایط و موقعیت های استرس آور دور شوند.

اگر ناگزیر با شرایط دردناکی مثل مرگ عزیزی مواجه شدند، با مراجعه به روانپزشک و مشاور از اثرات روحی آن کم کنند.

-مشکلات عمومی مادر

این مشکلات نظیر سن بسیار بالا و یا بسیار پایین که (معمولاً سن مناسب برای بارداری بین ۱۸ تا ۳۵ سال می باشد).

وزن بیش از حد و یا کمتر از حد مادر نیز می تواند خطرناک باشد( بهتر است از ۳۶ کیلوگرم کمتر و از ۱۵۰ کیلوگرم هم بیشتر نباشد زیرا با اضافه وزنی که در دوران بارداری ایجاد میشود ممکن است خطراتی نظیر سقط و یا تولد زودرس ایجاد کند.

2-عوامل مربوط به هنگام تولد

-تولد زودرس

امراض قلبی و کلیوی مادر، پاره شدن کیسه آب جنین و جفت سرراهی از عوامل تولد زودرس می‌باشند.

که به علت وزن بالای مادر و یا خستگی و کار بیش از حد ،ممکن است رخ دهد.

از عواقب این تولد، نرسیدن اکسیژن به مغز جنین و ایجاد مشکلات ذهنی و جسمی مختلف می باشد.

بنابراین با دیدن کوچکترین علامت که نشانه تولد نوزاد است، به نزدیک ترین بیمارستان مجهز به بخش زایمان مراجعه کنید تا اقدامات لازم صورت بگیرد.

-نوزادان نارس

نوزاد نارس به نوزادی گفته می شود که موقع تولد کمتر از دو نیم کیلوگرم وزن دارد و حتی ممکن است بارداری نه ماه طول کشیده باشد.

این نوزادان را در دستگاه‌های ویژه‌ای نگهداری می کنند تا رشدشان کامل شود.

از علل نارس شدن نوزاد، سوء تغذیه ،وزن پایین مادر و خستگی و کار زیاد میتواند باشد.

-زایمان های طولانی و سخت

در اثر زایمان های طولانی، ممکن است فشارهای غیرطبیعی به سر نوزاد وارد شود و در نتیجه به مغز کودک آسیب برسد.

این زایمان‌ها ممکن است به علت بزرگ بودن جمجمه کودک و یا پیچیده شدن بند ناف به دور گردن نوزاد و زایمان از پا باشد.

بنابراین توصیه می‌شود حتما در بیمارستان و زیر نظر متخصصین، زایمان صورت بگیرد و یک سونوگرافی قبل از زایمان، کمک زیادی در این مورد به پزشک خواهد کرد.

3-عوامل ایجاد مشکلات ذهنی بعد از تولد

-انواع عفونت ها

مثل مننژیت، که در دوران نوزادی به سیستم عصبی و مغز می‌تواند آسیب برساند، در نتیجه هرگونه تب شدید و تشنج نوزاد را جدی بگیرید و به متخصص اطفال مراجعه کنید.

-مسمومیت

مسمومیت با مواد غذایی و شیمیایی و داروها ،که پس از مشاهده بلافاصله به مراکز اورژانس مراجعه نمایید.

ضربه های وارد به سر

خصوصاً در چند سال اول زندگی که هنوز جمع محکم و استخوانی نشده است سبب مشکلات ذهنی و جسمی مختلفی می شود.

لذا توصیه می‌شود در صورت افتادن کودک و ضربه مستقیم به سر او، اگرچه علائم واضحی ایجاد نشود، در اسرع وقت به مراکز درمانی منتقل کنیم.

اختلالات غدد داخلی

خصوصاً تیروئید و هیپوفیز که سبب نارسایی در سوخت و ساز بدن  و مانع رشد طبیعی مغز و اعصاب کودک می‌شود.

با دیدن علائمی مثل خواب‌آلودگی ،توقف رشد، پرخوری دردهای شکمی بی اشتهایی و … برای بررسی بیشتر به پزشک متخصص اطفال یا غدد مراجعه کنید و با انجام یک آزمایش ساده کودک را از یک خطر جدی نجات دهید.

-سوءتغذیه

به خصوص در سال‌های اول زندگی اثرات جبران‌ناپذیری در رشد کودک ایجاد می کنند بنابراین تغذیه درست از شیر مادر ،غذاهای کمکی مناسب و استفاده از قطره آهن و مولتی ویتامین اهمیت زیادی در رشد جسمی و عملکرد هوشی کودک خواهد داشت.

-مشکلات عاطفی و فشارهای روحی و روانی

به علت تنبیه های سخت کودک ،مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفتن، فوت والدین یا جدایی آنها و… از عوامل مهم تاخیر رشد در جنبه های مختلف حرکتی، ذهنی، گفتاری، ارتباطی و رفتاری کودک می باشد.

مهر و محبت بی قید و شرط نسبت به کودک و در عین حال جلوگیری از وابستگی بیش از حد به خانواده می توانند مانع بروز این فشارهای عاطفی و روحی شده و از عواقب آن جلوگیری شود.

منبع : کاردرمانی برای کودکان کم توان ذهنی نوشته محبوبه شاطریان