ارزیابی و بررسی کلی گوناگونی رشد و تکامل

سیمای جالب توجه زندگی بشر در هنگام تولد برای همه آشکار و مشهود است ،اما منشا او تنها لحظه ای از زمان است که واحدی از اسپرم با سلول تخم همراه می‌شود و با تکامل جنسیت این انسان جوان پایان می‌یابد.

این فرآیند ویژه، نمو یا تکامل نامیده شده است.

روند تکامل انسان

تکامل تمامی ارگانیسم‌های زنده پیشرفته، به ویژه انسان بسیار پیچیده می‌باشد.

این روند بر پایه دو فرایند اساسی قرار دارد:

1. رشد
2. تمایز

به دلایلی که برای انسان شناخته شده نیست، سلول زایا به زودی شروع به تقسیم می کند و این روند ادامه می‌یابد.

میلیون‌ها سلول، از این روند تقسیم تداوم یافته، ایجاد می‌شود.

این سلول‌ها، بزرگتر و بزرگتر شده و به صورت بافت‌ها رشد می‌کنند.

به زودی گروه سلول‌های اختصاصی شروع به تمایز کامل نموده و به سمت تکامل پیش می‌روند و در شروع به اختصاصی شدن، ساختمان‌های اساسی ارگان‌ها و دستگاه‌های مختلف بدن را می‌سازند.

ترکیبات سلولی بدن به مقدار زیادی از طریق این تخصصی شدن مشخص می‌گردد و بنابراین ما راجع به تمایز صحبت می‌کنیم زیرا ارتباط تنگاتنگی بین روند رشد و تمایز وجود دارد.

رشد و تکامل شامل مراحل مختلفی است:

• تشکیل بافت‌ها
• بزرگ شدن سر
• بزرگ شدن تنه
• بزرگ شدن اندام‌ها
• افزایش پیشرونده در قدرت و توانایی
• کنترل عضلات کوچک و بزرگ
• تکامل ارتباطات اجتماعی
• تکامل تفکر، زبان و رشد شخصیتی

هماهنگ شدن این مراحل و ارتباط آنها با یکدیگر به دو عامل خصوصیات زیست شناسی طفل و محیط فیزیکی و اجتماعی او بستگی دارد.

دانستن تکامل نه تنها باعث تشخیص زودرس تاخیر (در رشد) و یا انحراف (از محور طبیعی رشد) می‌شود بلکه به متخصصان اجازه می‌دهد تا به والدین در فهمیدن مشاهداتشان کمک کنند.

روند تکامل به چه عواملی بستگی دارد؟

روند تکامل نه به تنهایی توسط عوامل ژنتیک یا طبیعت(nature) معین می شود و نه کاملا محصول اثرات اکتسابی – محیطی یا همان (nurture) می‌باشد.

از طرفی الگوهای زیستی – روانی – اجتماعی بیان کننده اهمیت هر دو دسته عوامل داخلی و خارجی می‌باشند.

در این رابطه به عنوان مثال می‌توان به تاثیرپذیری قد کودک از 3 عامل تاثیرپذیری ژنتیک (بیولوژیک)، عادت غذایی موثر (سایکولوژیک) و میزان دسترسی وی به غذاهای مکفی (عامل اجتماعی) اشاره کرد.

روند تکامل مغز انسان

تحقیقات جامع بر روی تکامل مغز انسان-واکنش‌های متقابل بین دو موضوع سرشت و محیط تربیتی را آشکار کرده است.

مغز انسان در زمان تولد تقریبا ۱۰۰ بیلیون نورون را شامل می‌شود که هر نورون تا سن3سالگی به طور متوسط ۱۵۰۰۰ سیناپس عصبی برقرار می‌کند.

طی دهه اول زندگی تعداد این سیناپس‌ها به رغم کاهش تعداد نورون‌ها به طور بسیار ثابتی برقرار می‌ماند و همچنان که سیناپس‌های جدید ساخته می‌شود مابقی ناپدید می‌شود.

راه‌هایی که بیشتر استفاده می‌شوند حفظ شده و مسیرهای عصبی کم کارتر حذف می‌شوند.

بنابراین دیده می‌شود که تجربیات اکتسابی فرد اثر مستقیمی روی خواص فیزیکی و ماهیت مغز می‌گذارد.

همچنین کودکان با استعدادها و خلق و خوهای متفاوت استنباط و درکی متفاوت از محیط اطراف خود دارند.

حتی هنگامی که این برداشت‌های محیطی یکسان و مشابه باشند باز هم تفسیر و چگونگی درک آنها در کودکان متفاوت خواهد بود.

در فرایند رشد کسب تجارب زودرس اهمیت بسزایی دارد  که موجب پیشرفت آموختن در فرد از طریق راه‌های عصبی برقرار شده می‌شود.

وجود تجارب تلخ و آسیب‌زا می‌توانند موجب تغییرات پایدار در سیستم آندوکرین و نوروترانسمیترهای مغزی که از عوامل تعیین پاسخ به استرس‌های زندگی هستند شود که این تغییرات احتمالا با افزایش خطر بیماری‌های ذهنی و روانی در آینده همراه خواهد بود.

البته در کل حوادث و تجارب مثبت یا منفی به ندرت تعیین کننده اصلی و نهایی هستند.

تاثیر عوامل بیولوژیک، روانی و اجتماعی در تکامل فرد

عوامل بیولوژیک،روانی و اجتماعی در ترکیب با یکدیگر تعامل فردا تشکیل می‌دهند.

بررسی تاثیرات هر یک از آنها به طور جداگانه نیز مفید خواهد بود.

اثرات بیولوژیک بر تکامل فرد شامل:

• ژنتیک فرد
• تماس با مواد تراتوژن در رحم
• بیماریهای پس از تولد
• تماس با مواد زیان‌بار
• و سوء تغذیه می‌باشد.

مطالعات انجام شده بر روی دو قلوها و موارد فرزندخواندگی قویا نشان می‌دهد که ارث عامل ایجاد تقریباً نیمی از تغییرات در نمره ضریب هوشی و سایر ویژگی‌های شخصیتی فرزند خوش مشرب بودن و یا تمایل فرد به خلاقیت می‌باشد.

در این زمینه ژن‌های مسئول بروز این صفات نیز شناسایی می‌شود و مطالعات وسیعی نیز بر روی اثرات تماس قبل از تولد با تراتوژنها مثل جیوه و الکل و صدمات بعد از تولد ناشی از مننژیت و آسیب‌های تروماتیک مغزی نیز انجام شده است.

در کل هر بیماری مزمنی بر روی روند رشد و تکامل اثر می‌گذارد حال که به طور مستقیم و چه به شکل تغییراتی که در توانایی مراقبت والدین از کودکان و موارد مشابه این را ایجاد می‌کند.

آمارهایی که برای توضیح رشد و تکامل استفاده می‌شوند

نمودار رشد کودک می‌تواند یک تصویر کلی از نحوه و چگونگی رشد کودکتان از لحاظ جسمی نشان دهد.

پزشک کودک شما با بررسی اندازه‌های وزن، قد و دور سر کودک و مقایسهٔ آنها با اطلاعات و اندازه‌های قبلی و همچنین نسبت به یک آمار کلی از کودکان هم‌سن و هم‌جنس فرزندتان می‌تواند تعیین کند که میزان رشد کودک در چه سطحی است.

در کاربرد روزمره،کلمه طبیعی مترادف سلامت است.

از جنبه آماری طبیعی به معنی کمیت‌هایی است که یک توزیع نرمال (شکل ناقوس) را می‌دهند.

کمیت‌های اننسان‌شناسی نظیر قد و وزن و خیلی از شاخص‌های تکاملی نظیر سن راه‌افتادن مستقل کودک اکثرا از این حالت تبعیت می‌کند.

نمودارهای رشد به خوبی بیانگر این تکامل و یا تاخیر در آن می‌باشند.