ماساژ نوزادان

یکی از اولین حس هایی که در جنین به وجود می آید حس لامسه است که در دوران جنینی قبل از 8 هفتگی به وجود می‌آید و تکامل آن تا پس از تولد ادامه دارد.

در دوران بارداری جنین به وسیله مایع  آمنیوتیک که اطرافش را فراگرفته با ضربان قلب مادر مورد نوازش لمسی قرار می‌گیرد که این خود به تکامل حس لامسه ی جنین کمک می کند.

پس از تولد نوزاد با بغل شدن، ضربه ملایم به پشت، بوسیدن و نوازش شدن احساس راحتی می‌کند که والدین به طور غریزی آنها را انجام می دهند.

با در آغوش گرفتن و گرم کردن کودک، احساس امنیت و موجودیت در محیط اطراف او ارتقا می‌یابد.

نوزاد در آغاز زندگی قادر است در هر قسمت از بدن مانند صورت، دست ها و کف پاها  لمس را حس کند.

لمس ملایم پشت و مالش دادن شکم  بطور معمول سبب ایجاد آرامش در وی می‌شود و در مقابل تحریکات دردناک مانند سر سوزن باعث عصبانیت شده و آرامش او را به هم می زند.

ماساژ نوزادان در واقع یک ارتباطی بین والدین و نوزاد است که از طریق لمس محبت آمیز ایجاد می‌شود و والدین اکثر فرهنگ‌ها قرن هاست که آن را انجام می دهند.

تاریخچه ماساژ نوزادان

برای اولین بار در ایالات متحده در اواسط دهه ۱۹۷۰ ماساژ نوزادان به عنوان یک ابزار مراقبتی معرفی گردید و از آن زمان به بعد پیشرفت و ترقی زیادی نمود و افکار عمومی و همچنین نظر کادر درمانی به اثرات شگفت انگیز آن معطوف شد.

بارزترین قدم اولیه که سبب پیشرفت و محبوبیت ماساژ نوزادان شد در سال ۱۹۷۹ در ایالات متحده با انتشار کتاب (ماساژ نوزاد) نوشته«ویملااشنیدرمک کلار» بود که از آن پس بسیاری از معلمین که به خوبی در زمینه ماساژ نوزاد تعلیم دیده بودند به آموزش این مهارت و هنرظریف پرداختند.

فواید و اثرات ماساژ نوزاد

ماساژ نوزاد فواید بسیاری دارد که در زیر به طور خلاصه به آن اشاره می‌شود:

1. ماساژ به تسهیل دلبستگی بین والدین و فرزند کمک می‌کند و این ناشی از تعامل صمیمی است که طی آن بین والدین و فرزند به وجود می آید
2. ناراحتی و درد ناشی از دندان دراوردن، تجمع گازها در روده ها و دردهای کولیکی را تسکین می دهد.
3.  با تقویت عضلات اطراف دهان و تحریک سیستم گوارشی و از طرفی تحریک اشتها، و وزن گیری را سرعت می بخشد.
4. ماساژ از طریق تحریک پوست، سیستم عصبی را تحریک کرده و همچنین میلینه  شدن اعصاب را تسریع می‌بخشد و تکامل سیستم عصبی را افزایش می دهد. از طرفی با تحریک و ترشح اندورفین ها در مغز سبب ایجاد آرامش در نوزاد می شود.
5. ماساژ نوزادان میزان تنفس را کم تر و عمیق تر می کند وسبب تهویه موثر تر و روان شدن ترشحات موکوسی شده و به خروج ترشحات کمک می کند.
6. ماساژ سبب ارتقای عملکرد سیستم ایمنی و در نتیجه افزایش مقاومت در برابر بیماری های عفونی می شود.
7.  به دنبال تحریک لمسی، آگاهی و جهت یابی نوزاد تقویت می شود.
8. ماساژ سبب خواب عمیق و طولانی در نوزاد شده و خلق و خوی او را در بیداری بهبود می بخشد.

نوزادانی که ماساژ را دریافت می کنند قادرند بهتر با استرس های وارد شده کنار بیایند و اثرات آن را کاهش دهند. علاوه بر این ماساژ سبب برقراری یک زیربنا و پایداری برای تکامل عاطفی سالم می‌شود.

فواید ماساژ برای والدین

ماساژ برای والدین و مراقبت دهندگان نیز خالی از فایده نیست:

1. اعتماد به نفس و اطمینان را در انجام وظایف والدینی شان بالا می برد.
2. مهارت های والدین در امر مراقبت از نوزاد را افزایش داده و تقویت می‌کنند و سبب اعتباربخشی نقش والدین می‌شود.
3.  استرس والدین شاغل را با برقراری ارتباط با کودک، کاهش می‌دهد.
4. به ترشح هورمون پرولاکتین از هیپوفیز در مادر کمک می‌کند. که در زنان پرولاکتین به تولید شیر کمک می کند همچنین سبب پرورش و ارتقای احساسات مادرانه می‌شود. در حالی که در پدرها عقیده بر این است که هورمون پرولاکتین تمایل برای حفاظت از نوزاد و پرورش دادن  او را تحریک می کند.

با توجه به مطالب ذکر شده در بالا ماساژ هم در حیطه روانی- اجتماعی و هم در حیطه و رشد فیزیکی و فیزیولوژیکی برای نوزاد و همچنین والدین فواید بی شماری دارد.

فواید ماساژ مختص نوزادان سالم نیست که در نوزادان کم وزن و زودرس به مراتب اهمیت بیشتری دارد.

این نوزادان به علت موقعیت خاص خود و تجربه اولیه آن ها پس از تولد مثل، متصل بودن به دستگاه های کنترل کننده که برای ادامه حیات شان ضروری هستند و نیز سایر اعمال تهاجمی که نامناسب و ناراحت‌ کننده بودند؛ نیاز دارند تا یاد بگیرند که قابل اعتماد است.

تجارب لمس دردناک که یک جزء اجتناب‌ناپذیر بخش‌های مراقبت ویژه هستند، می‌توانند در نوزاد بی قراری و تنفر نسبت به لمس ایجاد کنند.

به علاوه نوزادان کم وزن به علت شرایط خاصشان و بستری بودن در بخش‌های مراقبت ویژه دچار محرومیت از لمس و حس مادری می شوند و این خود لزوم دریافت تحریک لمس و ماساژ را نشان می دهد.

تا قبل از دهه ۱۹۶۰ این باور وجود داشت که نوزادان کم وزن و زودرس آسیب پذیرتر از آن هستند که مورد لمس قرار بگیرند و یا حتی دست زدن ملایم را تحمل کنند. اما اکنون با توجه به تحقیقات متعدد انجام شده اهمیت و لزوم تحریک لمسی در این نوزادان بر همگان آشکار شده است.

امروزه معادل کلمه ماساژ در مقاله مربوط به کودکان به خصوص نوزادان در معرض خطر بیشتر از واژه تحریک لمسی- حرکتی استفاده می شود.

پرستاران مخصوص بخش‌های مراقبت ویژه نوزادان با آن آشنایی دارند.

«فیلد» باور داشت که: تحریک لمسی- حرکتی عصب واگ را تحریک کرده سپس فرایندهایی که به هضم مواد غذایی کمک می‌کنند؛ فعال می شوند.

عده ای دیگر پیشنهاد کرده اند که تحریک واگ منجر به افزایش در هورمون رشد و سپس تحریک حرکت رشد و فعالیت ترشحی معدی روده ای می‌شود و ترشح انسولین را ارتقاء می‌دهد.

«دایتر» نیز در سال ۱۹۹۹ دریافت: نوزادانی که تحریک لمسی- حرکتی دریافت کرده اند وزن گیری بهتری داشته اند.

بدین شکل که طی ۱۰ روز مداخله، نوزادان گروه تحریک شده افزایش وزن 6/334  گرمی و نوزادان گروه کنترل 8/281گرمی به دست آورده اند.

در این مطالعه نیز تفاوت بارزی بین مقدار مصرف شیر خشک یا کیلو کالری دریافتی بین دو گروه وجود نداشت.

جهت آماده سازی نوزاد برای ماساژ باید فضای آرام و ساکت که صدای بلند زنگ تلفن در آن وجود نداشته باشد؛ موسیقی ملایم جهت ایجاد ریلکسیشن و استفاده از روغن‌های طبیعی لازم است.

زمان ماساژ نوزادان زیر چهار ماه ده دقیقه و با افزایش سن زمان ماساژ به تدریج افزایش می‌یابد با این حال راحتی نوزاد و مادر نیز زمان ماساژ را تعیین می کند.

نوزاد نباید گرسنه باشد.

قسمتی از بدن که ماساژ دادن نمی شود در صورتی که نوزاد نیازبه حفظ  دمای بدن داشته باشد باید پوشانده شود.

نوزاد باید به صورت طاقباز بر روی دامن درمانگر یا مادر جهت فراهم آوردن تماس چشمی قرار داده شود.

در این وضعیت ماساژ قسمت جلوی بدن کامل می‌گردد.

ماساژ از فرق سر تا انگشت شست پا بطور کامل در قسمت جلو و پشت بدن باید اجرا گردد.

از تکنیک استروک ملایم در ماساژ نوزاد استفاده می گردد.

روش ماساژ نوزاد

سر و صورت: استروک از فرق سر با حرکات دایره ای به وسیله شست ها به کار می رود.

سپس با نوک انگشتان دست ها استروک از فرق سر به طرف پایین دو طرف صورت که شامل ابروها، بینی، چانه، فک و اطراف گوش ها می باشند.

شانه ها، بازوها، دستها: استروک از روی شانه ها بر روی کل بازوها و ساعد ها می گذرد و نهایتا بر روی دست ها و انتهای انگشتان تمام می شود.

قفسه سینه و شکم: با هر دو دست استروک قفسه سینه را از وسط سینه در طول دنده ها به طرف پهلوها انجام دهید.

ناراحتی شکم نوزاد ممکن است با استروک های دایره ای وار در جهت عقربه های ساعت اطراف ناف برطرف گردد که این درست در جهت حرکت روده بزرگ می باشد.

ساق ها، پاها و مچ پاها: استروک های طویل را از ران ها به طرف انگشتان پاها شروع کنید.

ماساژ می‌تواند همراه با فشردن ملایم از طریق بازوان تراپیست اعمال گردد.

با نگه داشتن مچ پا می توان با انگشت شست اطراف مچ و کف پا را به طور محکم ماساژ داد.

پشت: نوزاد می تواند به شکم یا پهلو بخوابد.

استروک از گردن شروع شده و با کف دست ها تمام پشت را استروک می دهیم.

آنگاه با حرکات دایره ای ملایم با نوک انگشتان (مانند نیدینگ) در دو طرف ستون فقرات از گردن تا ناحیه باسن ماساژ را ادامه می دهیم.

ناحیه باسن: ناحیه باسن را با انگشتان یا انگشت شست فشرده و تکان های آهسته می دهیم.

روش ماساژ تحریک لمسی – حرکتی برای نوزادان کم وزن و یا زودرس: «رایس» باور داشت که باید تغییرات عمده و اساسی در مراقبت از نوزادان کم وزن و زودرس تازه متولد شده در تعامل والدین و فرزند ایجاد کرد تا از شیوع بالای مشکلات عاطفی، ناتوانی های یادگیری، بیش فعالی و بسیاری بیماری‌های دیگر که ریشه آنها در نوزادی جلوگیری شود.

ماساژ از نوع تحریک لمسی – حرکتی در واقع نوعی تحریک مکمل برای نوزاد فراهم می کند.

تحریک مکمل همان استفاده از تحریک لمسی ( شامل بغل کردن اضافی، لمس غیر فعال، مالش دادن ملایم و مالیدن) و تحریک حرکتی( به عبارتی حرکات غیر فعال اندام ها) می باشد که برای جبران محرومیت محیطی و تسریع تکامل نوزاد کم وزن و نارس ضروری می باشد. این نوع ماساژ بر واکنش فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی، رشد و بلوغ عصبی – رفتاری نوزادان کم وزن یا زودرس تاثیر دارد.