اختلال پردازش حسی

نوعی اختلال عصبی است که ناشی از عدم قابلیت مغز برای یکپارچه‌سازی، پردازش و پاسخ به اطلاعات مشخص دریافت شده از پنج سیستم حسی اصلی بدن است.

حال سوالاتی در این زمینه پیش می‌آید از قبیل اینکه علت ایجاد این اختلال و علائم آن چیست؟ یا چند درصد از افراد جامعه دچار این اختلال هستند؟

در این مقاله سعی کردیم به تمامی سوالات در رابطه با اختلال پردازش حسی پاسخ دهیم، امیدواریم که با خواندن این مطالب بتوانید پاسخ پرسش‌های خود را در این رابطه تا حدودی بیابید.

1-پردازش حسی چیست؟

فعالیت سیستم عصبی در جذب تمامی اطلاعات محیط اطراف از طریق سیستم‌های حسی (حرکت، لمس، بویایی، چشایی، دیداری و شنیداری) و سازمان‌دهی این اطلاعات به گونه‌ای که بتوان به آنها معنا داد یا بر اساس آنها عمل‌کرد پردازش یا یکپارچگی حسی نامیده می‌شود.

یکپارچگی حسی، پایه‌ای برای یادگیری است.

این فرآیند کمک می‌کند تا برداشتی در مورد آنچه در جهان اطراف در جریان است، کسب کنیم.

وقتی در معرض اطلاعات جدیدی قرار می‌گیریم، آنها را به تجارب مشابه پیشین ربط داده و در مورد اینکه چگونه بر روی این اطلاعات عمل کنیم، ارزیابی انجام می‌دهیم.

برای مثال، وقتی صدای یک سگ را میشنوید، گوش‌هایتان اطلاعات را دریافت کرده و مغز به آن معنا می‌دهد.

مانند شناسایی آن صدا به عنوان صدای یک حیوان  (نه یک گربه، بلکه یک سگ)، تعیین فاصله‌ی این و آن که آیا صدای یک سگ بزرگ است یا کوچک.

سپس مغز، آن اطلاعات را با تجارب گذشته‌ای که در حافظه ذخیره شده‌اند، مطابقت می‌دهد.

اگر تا به حال سگی شما را گاز گرفته باشد، احتمالاً وقتی صدای سگ را می‌شنوید فرار خواهید کرد.

از طرف دیگر، اگر شما با سگ‌ها بزرگ شده باشید، شاید این صدا شما را دلتنگ خانه دوران کودکی‌تان سازد.

رشد و نمو سیستم عصبی از داخل رحم آغاز شده و در طول عمر ادامه می‌یابد.

سال‌های اولیه کودکی سیستم عصبی در وضعیت بیش تحول یافته است و یکپارچگی حسی از طریق فعالیت‌های ویژه دوران کودکی اصلاح می‌شود.

به این دلیل است که سالهای اولیه کودکی به عنوان سال‌های حسی – حرکتی شناخته شده و اهمیت فراوانی در پی ریزی شالوده‌ی سیستم عصبی دارد.

2-اختلال پردازش حسی چیست؟

منظور از اختلال پردازش حسی مشکل سیستم عصبی برخی افراد در استفاده و یکپارچه‌سازی اطلاعات حسی است.

این اختلال، می‌تواند به تنهایی و در وضعیتی که هیچ عامل پیشرونده‌ای وجود ندارد و یا در ترکیب با دیگر تشخیص‌های عصب‌شناختی با روانشناختی وجود داشته باشد.

3-علت اختلال پردازش حسی چیست؟

این اختلال، نتیجه‌ی بدسازماندهی عصب شناختی است که به اشکال مختلفی بر پردازش سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد؛ در این حالت، مغز پیام‌ها را دریافت نمی کند، و یا پیام‌های دریافت شده همسان نیستند، و یا ممکن است اطلاعات اصلی همسان باشند ولی به صورت درستی با دیگر اطلاعات حسی سیستم‌های مرتبط یکپارچه نشوند.

4-علائم کلی اختلال پردازش حسی چیست؟

برخی از علائم این اختلال  عبارتند از:

• حساسیت بیش از حد به لمس، حرکت، دیدن یا شنیدن
• واکنش کم به لمس، حرکت، دیدن یا شنیدن
• ابتلا به حواس پرتی
• مشکلات اجتماعی و یا هیجانی
• سطح فعالیت خیلی زیاد یا کم
• دست و پا چلفتی و بی دقتی آشکار
• تکانش‌گری، فقدان خود کنترلی
• مشکل در گذار از یک موقعیت به موقعیت دیگر
• ناتوانی در آرام کردن خود
• خودپنداره‌ی جسمانی ضعیف
• تاخیر در گفتار، زبان و مهارت‎های حرکتی
• تاخیر در پیشرفت تحصیلی

5-چه کسی اختلال پردازش حسی را کشف کرد؟

اختلال پردازش حسی (در اصل اختلال یکپارچگی حسی نامیده می‌شود) برای اولین بار در اواسط سال ۱۹۰۰ کشف شد، ولی تا زمانی که دکتر جین آیرس (کاردرمانگر، روانشناس و عصب شناس) کتابی به نام یکپارچگی حسی و ناتوانی یادگیری در سال ۱۹۷2 نوشت، به آن توجهی نشده بود.

این کتاب بر اساس تحقیقاتی بود که پردازش حسی را به مشکلات یادگیری مرتبط می‌کرد.

بر اساس کار دکتر آیرس، محققین و درمانگران دیگر، ارتباطی بین مشکلات پردازش حسی و رفتار ایجاد کردند.

6-چند درصد از جمعیت، مبتلا به اختلال پردازش حسی هستند؟

به تازگی مطالعه‌ای نشان داده است که حداقل ۵ تا ۱۳ درصد جمعیت، مبتلا به این اختلال هستند.

7-من تاکنون این اختلال را با عناوین “اختلال یکپارچگی حسی” و “اختلال پردازش حسی” شنیده‌ام؟ کدام یک از آنها درست است؟

در اوایل دهه ۱۹۷۰، اصطلاح اختلال یکپارچگی حسی رایج بود.

به مرور که این زمینه، توسعه یافت و اطلاعات بیشتری در مورد این که چگونه این مشکلات به اشکال متفاوت تظاهر می‌یابند؛ در دسترس قرار گرفت، نیاز به استخراج اطلاعات بیشتری را که مستخرج از اصطلاح “اختلال پردازش حسی” باشند بیشتر کرد، اما هنوز هم اصطلاح اختلال یکپارچگی حسی گاهی شنیده می‌شود.

اصطلاح “یکپارچگی حسی” بیشتر برای توضیح چگونگی پردازش اطلاعات بوسیله‌ی سیستم عصبی به کار می‌رود، در حالی که “اختلال پردازش حسی” به مشکلات چگونگی ثبت و پردازش این اطلاعات می‌پردازد.

اختلال پردازش حسی شامل سه طبقه بندی است که در پرسش بعدی به طور گسترده‌ای به آن می‌پردازیم.

8-سه طبقه بندی رایج اختلال پردازش حسی چیست؟

1-اختلال تعدیل حسی

بعضی اوقات واکنش سیستم عصبی به محرک‌ها خیلی زیاد و یا خیلی کم است. این اختلال سه نوع است:

• اختلال بیش پاسخ‌دهی حسی
• اختلال کم پاسخ‌دهی حسی
• جستجو یا ولع حسی

2-اختلال افتراق حسی

یکی از اعمال اصلی سیستم حسی عصبی، مهیا‌سازی اطلاعات حیاتی در مورد بدن و محیط اطراف است.

اختلال افتراق حسی، ناتوانی در ایجاد افتراق بین یک نوع درون‌داد از انواع دیگر است.

افراد دچار این اختلال، مشکلاتی در ایجاد افتراق و طبقه‌بندی اسناد‌های مختلف مربوط به محیط طبیعی دارند.

به طور مثال، ممکن است کودک نتواند سرما و گرما را مانند یک فرد فاقد این اختلال پردازش کند و یا تفاوت بین یک قوطی پر از لیموناد و نوع خالی آن را هنگام بلند کردن متوجه نشود.

3-اختلالات حرکتی  مبتنی بر مشکلات حسی

این اختلال هنگامی ایجاد می‌شود که سیستم عصبی کودک نتواند اطلاعات حرکتی و جسمانی را پردازش یا یکپارچه سازد و این قضیه منجر به تداخل در مهارت‌های حرکتی کودک شود.

اختلالات حرکتی مبتنی بر مشکلات حسی دو نوع است:

1. اختلال وضعی
2. کنش‌پریشی

بیش پاسخ‌دهی حسی

این اختلال، اشاره به وضعیتی دارد که در آن سیستم عصبی پاسخ‌های افراطی به محرک‌ها می‌دهد.

این اختلال احتمالا در بسیاری از افراد مبتلا به اختلال پردازش حسی وجود دارد.

درمانگران و سایرین این اختلال را تدافع حسی نیز می‌نامند.

اختلال بیش پاسخ‌دهی حسی واکنش انزجاری نسبت به یک محرک حسی است که برای افراد فاقد این اختلال، خوشایند یا غیر آزار دهنده ادراک می‌شود.

اختلال بیش پاسخ‌دهی حسی معمولاً در حس لامسه مشاهده می‌شود.

برای مثال حس لامسه بسیاری از ما نسبت به درز جوراب یا برچسب پیراهنمان تحریک نمی‌شود، زیرا به آنها خو گرفته و باعث حواس‌پرتی ما در طول روز نمی‌گردد.

افرادی که حالت تدافعی حسی نسبت به حس لامسه دارند این احساسات آنها را بسیار آشفته می‌کند.

به طوری که این احساسات، آنها را از پای در می‎آورد و تا وقتی که این احساسات رفع نشود نمی‌توانند روی چیزهای دیگر تمرکز کنند.

حکایت‌هایی که درباره برداشتن مارک یا برچسب لباس کودکان دارای حالت تدافعی حسی می‌شنوید، از همین اختلال نشأت می‌گیرد.

کم پاسخ‌دهی حسی

این اختلال وضعیتی را شرح می‌دهد که در آن مشخصه‌ی سیستم عصبی پاسخ‌دهی تفریطی به محرکات حسی است.

در نتیجه به نظر می‌رسد کودک اطلاعات حسی مانند صوت، حرکت و یا لمس را پردازش نکرده و عکس العمل نشان نمی‌دهد.

برای مثال، ممکن است کودکی ببینید که یک اسباب‌بازی گوشخراش مقابل گوشش گذاشته است، زیرا او نیاز به مقدار افزایش یافته‌ای از درون داد شنیداری و یا دهلیزی دارد؛ یا کودکی که دستانش را در مقابل چشمانش مدام تکان می‌دهد تا مقداری اطلاعات دیداری دریافت کند؛ یا کودک دیگری که نشان می‌دهد که از بدن خود آگاه نیست و دیگران را بسیار سخت و محکم در آغوش بگیرد.

این کودکان اغلب جستجوگران حسی هستند، زیرا آنها میزان معمولی از درون‌دادها را مثل سایرین ثبت نمی‌کنند، در نتیجه مقدار و شدت بیشتری از اطلاعات حسی را در جهت ثبت و پردازش آن‌ها طلب می‌کنند.

جستجو یا ولع حسی

این حالت وقتی رخ می‌دهد که سیستم عصبی فرد به مقدار زیاد یا غیرمعمولی از محرک نیازمند است.

کودک دچار این اختلال با وسایل برخورد می‌کند، لیموترش را به آسانی می‌مکد، خود را گاز می‌گیرد و به صورت دائم به وسایل دست می‌زند تا درون‌داد بیشتری دریافت کند.

در واقع این کودک هرگز اطلاعات حسی را به میزان کافی دریافت نمی‌کند.