آموزش کنترل ادرار در بیماران با آسیب نخاعی

آیا کنترل ادرار در بیماران با آسیب نخاعی امکان پذیر است؟ روش های کنترل ادرار در بیماران آسیب نخاعی چیست؟در ابتدا باید به تعریف مثانه و انواع آن در فرد دچار آسیب نخاعی بپردازیم.

 مثانه چیست؟

مثانه بخشی از بدن است که در داخل لگن قرار گرفته و ادرار را در خود نگه میدارد.

وقتی مثانه از ادرار پر می شود یک پیغام به نخاع و سپس به مغز فرستاده می شود که نیاز به ادرار کردن وجود دارد.

در صورتی که امکان تخلیه ادرار در لحظه برای فرد وجود نداشته باشد، مثانه را از تخلیه کردن منع می‌کند و در موقع مناسب دستور تخلیه ادرار را می دهد.

پس از آسیب نخاعی چه اتفاقی برای مثانه می‌افتد؟

فرد آسیب نخاعی نمی‌تواند احساس کند که چه موقع نیاز به ادرار کردن دارد.

او باید راه دیگری را برای ادرار کردن یاد بگیرد.

اگر راه مناسبی را پیدا نکند مرتب خودش را خیس خواهد کرد.

این مسئله علاوه بر ایجاد احساس شرمندگی ممکن است باعث ایجاد زخم فشاری شود.

در صورت عدم تخلیه مثانه به طور کامل احتمال ابتلا به عفونت‌های ادراری و به دنبال آن تب های شدید وجود دارد که در این صورت باید توسط پزشک هر چه سریعتر تحت درمان قرار گیرد.

بعد از آسیب نخاعی مثانه فرد  یکی از این دو حالت را دارد.

مثانه دارای اسپاسم

اگرپاهای فرد اسپاسم دارد معمولاً مثانه او هم دچار اسپاسم خواهد بود.

در مثانه دارای اسپاسم اعصاب بین مثانه و نخاع سالم هستند اما ارتباط با مغز وجود ندارد، بنابراین مغز زمانی که مثانه نیاز به تخلیه دارد قادر به کنترل آن نیست.

با پر شدن مثانه از ادرار دیوارهای مثانه کشیده می شوند، کشیده شدن بیش از حد دیوار ها باعث اسپاسم مثانه می شود.

اسپاسم مثانه باعث فشرده شدن آن و تخلیه ادرار می گردد.

مثانه شل

اگر فرد پاهای شلی دارد معمولاً مثانه او هم شل خواهد بود.

در مثانه شل اعصاب بین مثانه و نخاع آسیب دیده اند و هیچ حرکت رفلکسی در مثانه وجود ندارد.

در این حالت پر شدن مثانه توسط ادرار ادامه پیدا میکند تا اینکه مثانه کاملا پر شده و نتواند هیچ ادراری را در خود نگه دارد و ادرار خارج می شود.

مثانه معمولاً به طور کامل تخلیه نمی شود.

اگر ادرار به مدت طولانی در مثانه باقی بماند باعث عفونت مثانه خواهد شد.

چگونه مثانه را تخلیه کنیم؟

در طول مدت شوک نخاعی وقتی فرد در بیمارستان بستری است یک سوند در مثانه قرار داده می شود.

این سوند ادرار را از مثانه خالی می کند.

بعد از چند هفته سوند برداشته می‌شود و باید یکی از روشهای زیر استفاده شود.

اگر پس از امتحان یک شیوه به مدت چند روز باز هم فرد خودش را خیس کرد بهتر است روش دیگری استفاده شود.

برخی از روش‌ها برای مثانه دارای اسپاسم و برخی برای مثانه شل کاربرد دارند.

برای جلوگیری از عفونت مثانه و سالم ماندن آن باید سه لیتر آب در روز نوشیده شود.

برای استفاده از هر روش باید مدتی آن را به طور مرتب انجام داد.

باید مثانه را هر3الی4 ساعت تخلیه کرد.

با توجه به اینکه در هنگام خواب ممکن است ۷ الی ۸ مثانه تخلیه نشود، بهتر است از نوشیدن آب چند ساعت قبل از خوابیدن اجتناب کرد.

ضربه و فشار ملایم (برای زنان و مردان)

یک مثانه دارای اسپاسم می تواند به روش زیر تخلیه شود:

•  ضربه آرام روی قسمت پایین شکم جایی که مثانه قرار دارد و سپس فشار ملایم روی مثانه با کف دست (نه دست مشت شده)
• تکرار این عمل تا هنگامی که دیگر هیچ ادراری خارج نشود.
• استفاده از ضربه و فشار ملایم در تخت یا روی ویلچر و یا روی توالت
• استفاده از این روش برای مردانی که از لوله ادرار استفاده می کنند و یا زنان و مردانی که برای تخلیه ادرار از توالت استفاده می کنند.

یک مثانه شل می تواند به روش زیر تخلیه شود:

• فشار دادن مثانه با پاشنه دست و یا کف دست زمانی که فرد یاد گرفته عضلات شکم را برای کمک به تخلیه ادرار سفت کند.
• عدم استفاده از ضربه، چون رفلکسی وجود ندارد.
• استفاده از این روش برای مردان و زنانی که از توالت برای تخلیه ادرار استفاده می کنند.

فشار یا ضربه شدید به مثانه ممکن است باعث برگشت ادرار به کلیه شده و منجر به عفونت دستگاه اداری گردد.

مردانی که از ضربه و فشار ملایم برای تخلیه ادرار استفاده می‌کنند ممکن است از یک کاندوم که با لوله سوند به کیسه ادرار وصل شده نیز استفاده نمایند.

هنگام ضربه و فشار به مثانه ادرار به داخل کاندوم و سپس از طریق لوله به کیسه ادرار وارد می شود.

کاندوم و کیسه ادرار در زیر لباس قرار می گیرند.

کاندوم باید یک بار در روز برداشته شده و آلت تناسلی شسته و خشک شود.

کیسه ادرار نیز باید مرتب خالی و هیچ گاه نباید بیش از حد پر شود.

خانمهای قادر به استفاده از کاندوم نیستند اگر می‌خواهند خود را از خیس شدن در فواصل بین استفاده از روش ضربه و فشار هر سه یا چهار ساعت یکبار محفوظ بدارند، باید از پدهای یکبار مصرف در لباس زیر خود استفاده کنند.

در صورت اسپاسم های مکرر ممکن است مقدار زیادی ادرار وارد پد شود.

اگر پس از ضربه و فشار ملایم باز هم  ادرار زیادی خارج شد بهتر است از روش های دیگر استفاده کرد.

پدها باید مرتب تعویض شوند.

نگه داشتن یک پد خیس به مدت طولانی باعث عفونت می شود.

پد ها باید به دقت گذاشته شوند تا منجر به زخم های فشاری نشوند.

برخی از زنان و مردان نیاز به پوشیدن سوند و کاندوم ندارند و بعضی از زنان نیازی به استفاده از پد ندارند.

بسیاری از این افراد می‌توانند با استفاده از روش ضربه و فشار ملایم ادرار خود را کنترل کنند و به صورت اتفاقی ادرار نمی کنند فقط  لازم است هر سه یا چهار ساعت  یکباربه توالت بروند.

استفاده از یک سوند استاندارد هر ۳ الی ۴ ساعت (برای زنان و مردان)

اگر فرد به خوبی قادر به ادرار کردن به روش ضربه و فشار ملایم نیست، یک سوند استاندارد را می تواند هر ۳ الی ۴ ساعت در داخل مثانه قرار داد.

این عمل را سونداژ متناوب می گویند.

سوند را می‌توان در تخت یا ویلچر و یا در توالت داخل مثانه قرار داد.

یک پزشک یا پرستار باید نحوه صحیح قرار دادن سوند را به فرد آموزش بدهد تا مطمئن شود که ادرار کاملا تخلیه شده است.

این روش در صورتی مناسب است که فرد بتواند آن را به تنهایی انجام بدهد، سوند استاندارد همیشه در دسترس باشد، هر 3 یا 4 ساعت یک بار گذاشته شده و اتاق و جایی که سوند گذاشته می‌شود تمیز باشد.

برای کاهش خطر عفونت باید قبل از سوند گذاری دست و آلت تناسلی را خوب شست.

همان سوند می تواند مجددا برای ۲ تا 3 هفته مورد استفاده قرار گیرند به شرط اینکه به طور مناسبی بعد از هر بار مصرف شستشو شود.

سوند باید در محل تمیز و خشک نگهداری شود.

استفاده از سوند دائمی (برای زنان و مردان)

سوندی که همیشه در مثانه باقی می ماند سوند دائمی نامیده می شود.

نوع سوندی که به این منظور به کار می رود سوند فولی نام دارد.

این سوند از طریق آلت تناسلی یا یک سوراخ کوچک در انتهای شکم داخل مثانه قرار میگیرد.

سوند فولی که برای همیشه در مثانه قرار می گیرد، به طور مرتب ادرار را از مثانه خالی می کند.

سوند فولی از طریق یک لوله به کیسه ادرار وصل شده سپس کیسه ادرار روی پا ثابت می شود.

کیسه لازم است به طور منظم خالی شده و بیش از حد پرنشود.

کیسه ادرار همیشه باید پایین تر از سوند قرار گیرد تا ادرار به راحتی از مثانه تخلیه شود.

استفاده از سوند دائمی ساده ترین روش کنترل ادرار است ولی باید زمانی استفاده شود که راه‌های دیگری وجود ندارد چرا که این سوند می‌تواند باعث عفونت، سنگ مثانه و یا زخم در اطراف آلت تناسلی شود.

اگر سوند از طریق سوراخی در انتهای شکم کار گذاشته شده، محل سوراخ باید هر روز تمیز شود.

بعضی اوقات ایجاد این سوراخ می‌تواند باعث افزایش اسپاسم ‌شود.

این نوع سوند باید هر چهار هفته یک بار تعویض شده و از سوند جدید استفاده شود.

یک پزشک یا پرستار باید در مورد نحوه گذاشتن آن به فرد آموزش بدهند.

ضمناً باید ملزومات سوند در دسترس باشد.

برای جلوگیری از عفونت ادرار فرد باید:

• سه لیتر آب در روز بنوشد.
• هر 3 تا 4 ساعت به طور مرتب مثانه را تخلیه کند.
• آلت تناسلی را حداقل یک بار در روز و البته بعد از مدفوع کردن بشوید.
• دستها را قبل از تماس با آلت تناسلی و سوند بشوید.
• سوند و سایر ملزومات آن را تمیز نگه دارد.
• کیسه ادرار را روزی یکبار با آب و صابون بشوید.
• سوند را هیچگاه در حالت کشیده قرار ندهد در هنگام جابجایی با ویلچر مراقب این مسئله باشد.
• هرگز کیسه ادرار را بالاتر از مثانه قرار ندهد این کار باعث برگشت ادرار به مثانه می شود.
• به طور مرتب کنترل کند که مثانه خالی باشد و سوند پیچ خوردگی نداشته باشد.

علائم عفونت:

• احساس ناخوشی، تب و درد
• تغییردر رنگ و بوی ادرار
• ادرار کردن به سختی یا کمتر از حد معمول
• شدیدتر و بیشتر شدن اسپرم
• بروز اختلالات رفلکسی

درمان عفونت مثانه:

• فرد باید فورا به پزشک مراجعه کند، پزشک برای درمان عفونت دارو تجویز خواهد کرد.
• باید آب بیشتری برای تمیز ماندن مثانه بنوشد.
• او باید مثانه را بیشتر از مواقع دیگر خالی کند تا عاری از عفونت شود.