اختلال رفتاری در کودکان کم توان ذهنی

کودکان در هر سنی ویژگی های رفتاری خاصی دارند.مثلا در سه سالگی بسیار پرخاشگر و لجباز می شوند.

پاره ای از این خصوصیات خاص همان سن است و گذراست ولی اگر یک رفتار سبب ایجاد مشکلات غیرقابل تحمل در زندگی کودک و خانواده او شود،  تبدیل به اختلال رفتاری می گردد و برای درمان و بررسی باید به روانپزشک اطفال  و یا روانشناس و مشاور مراجعه نمود.

کودکان کم توان ذهنی به علت اینکه توان تجزیه و تحلیل شرایط خودشان را کمتر دارند، نمی‌توانند هیجانات خود را به خوبی کنترل کنند. کارهای خوب و بد را به درستی تشخیص نمی دهند وبه عواقب رفتارهای خود و تاثیرات آن بی توجه هستند لذا اختلالات رفتاری در کودکان کم توان ذهنی بیشتر دیده می‌شود.

کودکان کم توان ذهنی معمولا پرخاشگر، لجباز حواس پرت، و بی قرار و ناآرام هستند.

رفتارهایی مثل مکیدن انگشت شست یا جویدن ناخن  شب ادراری ،جیغ و فریاد کردن، خنده و گریه های بی دلیل ، گوشه گیری و ترس های غیر طبیعی در اکثر آنها دیده می‌شود.

مهمترین علتهایی که می‌توان برای اختلالات رفتاری کودکان کم توان ذهنی نام برد شامل موارد زیر است:

برای جلب توجه

بسیاری از رفتارهای تهاجمی مثل شکستن لوازم منزل و دست زدن به وسایل خطرناک معمولاً روشی برای جلب توجه دیگران است.

کودکان اغلب با انجام اعمال تخریبی سعی دارند توجه دیگران را به خود جلب کنند.

گاهی نسبت به این رفتارها شرطی می شوند یعنی دریافته اند که فقط زمانی که این رفتارها از آنها سر میزند، اطرافیانشان به آنها توجه میکنند.

این رفتارهای تخریبی و گاهی جیغ و فریادهای بی مورد در کودکانی که مشکلات جسمی دارند نیز بسیار دیده می شود.

بنابراین برای از بین بردن این رفتارها سعی کنید ساعات بیشتری از روز در کنار کودک‌تان باشید، با او ارتباط چشمی و زبانی برقرار کنید، او را به اندازه کافی ببوسید و نوازش کنید، برایش قصه و شعر بخوانید تا او مطمئن باشد که شما به اندازه کافی به او توجه دارید ولی موقع انجام این رفتارها به او توجه نکنید تا از این طریق شرطی نشود.

برقراری ارتباط با دیگران و بیان نیازهای خود

درست مثل یک نوزاد که همه خواسته‌هایش را با گریه کردن بیان می‌کند، کودکانی که از نظر ذهنی مشکل دارند، خصوصا اگر نتوانند صحبت کنندف گاهی خواسته های شان را با جیغ و فریاد و رفتارهای تخریبی بیان می‌کنند.

به او یاد بدهید برای خواستن هر چیز چگونه شما را مطلع کند، مثلا اگر گرسنه است سرش را به دیوار نکوبد بلکه به طرف یخچال برود.

اگر می‌خواهد به دستشویی برود دست شما را بگیرد و به طرف توالت ببرد .

بنابراین قبل از هر چیز باید بدانید او مثل یک کودک طبیعی نمی‌تواند خواسته‌های را بیان کند، پس عصبانی شدن و تنبیه کردن او مشکلی را حل نمی‌کند.

احساس ناامنی و اضطراب و فشارهای درونی

علت بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان، اضطراب و فشارهای درونی است.

شب ادراری، ناخن جویدن، مکیدن انگشت شست، ازجمله این رفتارها هستند .

کاهش فشارهای روانی، اضطراب و تنش ها و ایجاد آرامش در محیط زندگی کودک ، سبب رفع آنها می شود.

بضی از رفتارهای عجیب و غریب کودکان کندذهن جایگزینی برای تحریک خودشان است مثل پیچاندن انگشتان دستشان یا چرخاندن سر در بعضی از وضعیت ها  یا خیره شدن به یک شئ خاص، که معمولاً به این طریق آرامش پیدا می‌کنند بنابراین برای رفع این رفتارها باید مشکلات درکی آنها ارزیابی و درمان شود.

اکنون به بعضی از رفتارهای شایع در کودکان کم توان ذهنی اشاره کرده و روش برخورد صحیح با آنها را بیان می کنیم:

جیغ و فریاد کشیدن

وقتی کودک شما فریاد می‌زند و جیغ و داد می کند، شما آرامش خود را حفظ کنید.

سعی کنید علت عصبانیت او را بیابید و در صورت امکان خواسته او را برآورده کنید.

اگر ممکن نیست، او را در آغوش بگیرید و با بوسیدن، او را آرام کنید.

اگر باز موثر نبود، با حفظ خونسردی به کارتان مشغول شوید و گاهی در اتاق تغییراتی که توجه او را جلب کند ایجاد کنید، مثلا روشن کردن تلویزیون، خاموش کردن لامپ یا برداشتن تلفن و به طور نمایشی با کسی که او دوست دارد در مورد او صحبت کنید.

مسلماً اگر کودک شما از نظر ذهنی بسیار پایین است، این فعالیت‌های کمتر موثر خواهد بود و برای آرام کردن او سعی کنید را در آغوش بگیرید، نوازش کنید، یک خوراکی به او بدهید ویا با او مشغول یک بازی شوید.

والدین با هوش بعد از مدتی قلق رفتاری کودک خود را به دست می آورند و متوجه می شوند چه چیزهایی او را عصبانی و چه چیزهایی او را آرام می کند.

کج خلقی و لجاجت

کج خلقی و لجاجت در کودکان کندذهن بسیار دیده می شود،.

بهترین روش برای رفع این رفتار این است که انتظارات خود را از کودکتان تعدیل کنید.

توقع نداشته باشید که همیشه خوب و آرام و مهربان باشد.

ما بزرگترها نیز گاهی عصبانی وکج خلق می شویم.

بدترین رفتار و عکس العمل در برابر لجبازی کودک، لجبازی کردن است،.

یعنی شما هم مثل او شوید ومثل دو تا کودک با هم لجبازی کنید، این رفتار نه تنها موثر نیست بلکه سبب ایجاد رفتارهای نادرست دیگری مثل پرخاشگری،  جیغ و فریاد نیز خواهد شد.

بنابراین هیچ گاه با لجبازی کردن با کودک، لجاجت او را تحریک نکنید.

بی تفاوتی  و سرگرم کردن او به چیزی که به آن علاقه دارد مثل  تماشای تلویزیون، بازی کردن با او، تماشای عکسهای آلبوم و یا خوردن خوراکی مورد علاقه اش می‌تواند لجبازی او را کمتر کند.

مکیدن انگشت شست

از رفتارهای شایع دیگر است که در اثر احساس ناامنی، توقع شدید والدین از کودک، سرزنش بیش از حد او و یا احساسات دوگانه والدین نسبت به کودک ایجاد می شود.

برای از بین بردن این رفتار، در مرحله اول رفع هرگونه اضطراب و تنش که آرامش کودک را مختب می‌کند می‌تواند موثر باشد.

از کودک بیش از حد توانایی هایش انتظار نداشته باشید .

دائم او را سرزنش نکنید و از گفتن کلماتی مثل” تو بچه خوبی نیستی”،” دوستت ندارم”،” تو پسر من نیستی” پرهیز کنید.

ایجاد سرگرمی، نشاط و تفریح کافی و کارهایی مثل نقاشی کردن، درست کردن کاردستی ،قیچی کردن، توپ بازی، گل بازی، خمیر بازی که کودک مجبور است از دستانش استفاده کند و به خود کمتر توجه کند، می تواند مفید باشد.

ناخن جویدن

ناخن جویدن از رفتارهای است که درحدود ۱۲ سالگی خصوصا در بین پسران بسیار شایع است.

عواملی مثل احساس ناامیدی شدید، تقلید، اعتماد به نفس پایین، اضطراب و فشارهای درونی در ایجاد آن موثر است و گاهی آن را جایگزین عمل استمناء یا روشی برای فرو خوردن عصبانیت یا بیان آن می دانند و یا در موقع ایجاد استرس مثل امتحان دادن یا تماشای فیلم های مهیج، دیده می شود.

بنابراین بهترین راه درمان، رفع فشارهای درونی و روحی  است.

به کودک خود کمک کنید تا مشکلاتش حل شود .

روش های دیگری برای تخلیه هیجانات و عصبانیت به او یاد بدهید .

در این کار می‌توانید از مشاورین و روانشناسان کودک کمک بگیرید.

از جمله این روشها فعالیت‌های پرتحرک  مثل توپ بازی، مسابقه با همسالان، کوبیدن به کیسه بوکس، با صدای بلند آواز خواندن و فریاد زدن است.

برای کاهش توجه کودک به انگشتها و ناخنهایش از فعالیت‌های دستی مثل درست کردن کاردستی، خمیر بازی و گل بازی می توان استفاده کرد.

به طور کلی برای تصحیح رفتارهای کودک خود به مطالب زیر توجه کنید:

•  مراقب رفتارهای خود باشید، تمام کودکان حتی آنها که از نظر ذهنی کم توان هستند رفتارهای را که می‌بینند تقلید می‌کنند و انجام می‌دهند.
•  عشق و محبت بی شائبه و بی قید و شرط به کودک تاثیر شگفت انگیزی در تشکیل شخصیت او دارد. بنابراین بدون هیچ شرط و شروطی به او محبت کنید و محبت خود را به صورت عملی و زبانی بیان کنید. البته مراقب باشید او را لوس و وابسته نکنید.
•  با کودک کند ذهن خود، مانند سایر کودکانتان رفتار کنید ولی از او به اندازه کودکان طبیعی انتظار نداشته باشید.
• احساس امنیت و آرامش و شادی و نشاط در کنار خانواده عامل مهم از بین رفتن بسیاری از ناهنجاری های روحی و روانی است . این امر را با حمایت های به موقع و درست از کودک خود، با بازی های شاد و پر انرژی گروهی و فردی، شعر خواندن و شوخی کردن می‌توانید فراهم کنید.
•  کودکان کندذهن به اندازه سایر کودکان حساس اند و احساس دیگران را  نسبت به خودشان میفهمند و درک می‌کنند. وقتی با عصبانیت به او غذا می دهید یا دست او را محکم می گیرید و دوان دوان در خیابان راه می‌روید بدون اینکه متوجه خستگی او باشید، او می فهمد که شما از داشتن او رنج می برید و ناراحت هستید.
•  هرچه اعتماد به نفس کودک بیشتر باشد راحت تر با مشکلات و فشارهای روحی و روانی کنار خواهد آمد و کنترل رفتارهایش آسان‌تر خواهد بود. این نکته در مورد کودکان کم توان ذهنی مهم تر است. بنابراین تلاش کنید با رعایت نکات زیر اعتماد به نفس کودکتان را زیاد کنید:
• او را به خاطر کوچکترین موفقیتی که کسب  کرده است مثل  بستن دکمه های لباسش تشویق و از او در برابر دیگران تعریف و تمجید کنید.
• از سرزنش کردن  او مخصوصا در برابر دیگران بپرهیزید.
• امر و نهی بیش از حد، اعتماد به نفس کودک را کم می کند و برای ترس از اینکه مورد  امر و نهی قرار بگیرد ترجیح می دهد هیچ کاری انجام ندهد و در نتیجه اعتماد به نفس او روز به روز کمتر می‌شود.
• در بازی های مختلف با او همراه شوید تا از کنار شما بودن لذت ببرد .
• همان سنین کودکی، با او ارتباط درست و صمیمی برقرار کنید و به دلیل اینکه مشکل ذهنی دارد با لحن تحقیر آمیز صحبت نکنید، بلکه به او احترام بگذارید و به نظرات و خواسته‌هایش توجه کنید، وقتی صحبت می کند، خوب گوش کنید، به او حق انتخاب دهید مثلا در انتخاب لباس یا خوراکی یا اسباب بازی نظر او را هم بپرسید.
•  بیش از حد توانش از او انتظار نداشته باشید، او را با همسالانش یا با خواهر و برادرهایش مقایسه نکنید و او را دست کم نگیرید
• از همان سنین کودکی بسته به توان ذهنی و جسمی اش مسئولیت های کوچک و بزرگ به او بسپارید و او را در کارها مشارکت دهید، تا بتواند ابراز وجود کند.
• حمایت های صحیح و بجا، بطور مستقیم و یا غیرمستقیم به او احساس امنیت و آرامش می دهد زیرا می فهمد که دارای پشتیبان و حامی است و در نتیجه اعتماد به نفس او زیاد می‌شود البته به این معنا نیست که او را لوس و وابسته به خود کنید. به عنوان مثال وقتی از اتاقی که او و خواهرش مشغول بازی هستند صدای جیغ و فریاد بلند می‌شود، مستقیما او را سرزنش و دعوا نکنید بلکه ابتدا علت را از آنها بپرسید و اگر او مقصر بود باران با لحنی آرام به او بفهمانید که کارش اشتباه بوده است و به خواهرش توضیح دهید بعضی از رفتارهای او  در کنترل خودش نیست و متوجه نیست که اشتباه می کند. و اگر خواهرش مقصر باشد او را نیز به همان ترتیب متوجه اشتباهش بکنید و فقط به دلیل اینکه کندذهن است و نمی تواند حرف بزند یا از حق خود دفاع کند و یا رفتارهای غیر قابل کنترل دارد، همیشه او را مقصر ندانید زیرا در این صورت احساس می کند یار و پشتیبانی ندارد.
• دادن آزادی کافی در محیط خانه برای کسب تجربه های مختلف نیز از عوامل مهم ایجاد اعتماد به نفس می باشد. لذا شرایطی را برای او فراهم کنید تا حس کنجکاوی اش تقویت شود، اجازه بدهید اسباب‌بازی‌هایش را خراب کند، لباس ها و وسایل منزل و آشپزخانه را دستکاری کند و اگر خطرناک نیست با آنها بازی کند.
• کودک خود را طوری تربیت کنید که توانایی مخالفت و نه گفتن را در مواقع لزوم داشته باشد.

در نتیجه کودکی که اعتماد به نفس بالایی دارد:

• ناتوانی و توانایی‌های خود را بیشتر می‌شناسد و برای تقویت یا رفع آنها تلاش می‌کند.
•  نسبت به خود و محیط زندگی اش مثبت و خوش بین می‌شود و در صورت نیاز از دیگران کمک می گیرد.
• زندگی شاد و امیدواری دارد و در برابر کمبودهایش صبر و استقامت می کند.