روشهای تشخیصی علت کمر درد
از آنجا که علت کمردرد بسیار پیچیده است اغلب تشخیص دقیق آن به دشواری صورت میگیرد.
بیش از ۹۰% کمر دردها با گذشت زمان و یا با انجام فعالیت بدنی بهبود می یابند و تصویربرداری به ندرت مورد نیاز است.
انجام تصویربرداری و بررسی های آزمایشگاهی در اغلب کمردرد ها غیر ضروری هستند.
این روش ها بیشتر برای بیمارانی توصیه می شوند که دارای شرایط زیر باشند:
- درد بیش از ۴ هفته به طول بیانجامد.
- فرد مبتلا به پوکی استخوان بوده و یا به مدت طولانی از کورتیکواستروئیدها استفاده کرده باشد.
- ضربه شدیدی به کمر فرد وارد آمده باشد.
- بیش از ۷۰ سال سن داشته باشد.
- فرد قادر به کنترل ادرار و مدفوع خود نباشد (راهنمای عملی کمردرد، ۲۰۰۸).
معمولاً با یک بررسی پزشکی گسترده و آزمایش های فیزیکی می توان هرگونه وضعیت خطرناک یا پیشینه خانوادگی که ممکن است با درد ارتباط داشته باشد را مشخص کرد.
بیمار به بیان شروع، محل، شدت درد و طول دوره آن، محدودیتهای حرکتی، پیشینه مشکلات قبلی یا هر شرایطی که ممکن است با درد ارتباط داشته باشد میپردازد.
پزشک کمر را بررسی کرده و آزمایش هایی را برای تعیین علت درد و اتخاذ روش مناسب درمان انجام می دهد.
ممکن است از بیمار خونگیری به عمل آید.
همچنین ممکن است برای بررسی احتمالی تومورها یا سایر منابع درد از کمر او عکسبرداری شود.
پرتونگاری با اشعه X و MRI و CT اسکن معمولا برای تشخیص علت کمردرد در کوتاه مدت به کار نمی روند.
این عکس برداری ها عموماً طبیعی هستند و مشکلی را در رابطه با درد کمر نشان نمیدهند.
برای مثال، مشاهده دیسک مصدوم در افراد مبتلا به کمردرد شایع است، ولی با این حال افراد زیادی وجود دارند که علیرغم آسیب دیدگی دیسک هیچ گونه دردی را در کمر خود احساس نمیکنند، بنابراین نمی توان گفت که تخریب دیسک علت درد است.
آگاهی داشتن و مشورت کردن درباره این مشکلات می تواند اضطراب و ناراحتی بیمار را کاهش داده و آن را قابل تحمل سازد.
1-پرتونگاری با اشعه x
یکی از اولین روشهای مورد استفاده است که شکستگی استخوانی، تومورها و آسیبهای مهره ای را به خوبی نشان داده و همچنین، اطلاعاتی را در خصوص میزان تخریب و فاصله بین دیسک ها در اختیار پزشک قرار می دهد.
عضلات آسیب دیده و لیگامنت های صدمه دیده و همچنین فتق دیسک در این نوع عکسبرداری قابل مشاهده نیستند.
این روش بدون درد، سریع و غیرتهاجمی معمولاً در مطلب و یا در کلینیک انجام می گیرد.
2-CT اسکن
توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن) نوعی عکسبرداری با اشعه X است که با جزئیات بیشتری انجام می گیرد.
تصویر مقطعی از بخشهای استخوانی را به دست میدهد.
در این روش اشعه های X از زوایای مختلف از داخل بدن عبور داده شده و به وسیله یک اسکنر کامپیوتری شناسایی میشوند تا تصویر دو بعدی از ساختار درونی کمر ایجاد شود.
این روش عموماً در مرکز تصویربرداری بیمارستان ها انجام می گیرد.
CT اسکن جزئیات استخوانی را نشان داده و شرایط ویژهای چون فتق دیسک، پارگی دیسک، تخریب مهره ای یا باریک شدن مهره ای را به خوبی به تصویر می کشد.
3-MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی)
در این روش از امواج مغناطیسی برای گرفتن تصاویر مهره های کمری استفاده می شود.
MRI استخوان ها و بافت های نرم (از قبیل دیسکها، مفاصل و عصب ها) رابه خوبی نشان میدهد.
MRI بویژه برای بررسی شرایط خاصی چون عکسبرداری از جزئیات دیسک (از قبیل بیماری تخریب دیسک و التهاب مهره ای) و ریشههای عصبی از قبیل فتق دیسک و باریک شدن مهره ای کاربرد دارد.
MRI همچنین برای تشخیص تومورها و عفونت های ستون فقرات مفید است.
این روش معمولا قبل از جراحی هایی چون برداشتن بخشی از دیسک، پیوند مهره ای یا سایر انواع جراحی های پشت مورد استفاده قرار می گیرد.
در MRI نوعی میدان مغناطیسی در اطراف بدن ایجاد می شود و امواج تابیده شده از بدن عبور می کنند.
در این فرایند از بافت ها تصویری سه بعدی و یا دو بعدی به دست میآید که در آن بین استخوانها، بافتهای نرم، فضاهای حاوی مایعات و آب و مشخصههای هر یک تمایز وجود دارد.
اگرچه تصاویر MRI بسیار حساس و دقیق هستند، ولی قادر به تمایز میان ساختار های دردناک و غیر دردناک کمری نیستند.
در واقع ممکن است فردی دچار کمردرد شدید باشد و MRI تصویری نسبتاً طبیعی از ستون فقرات او به دست دهدt بنابراین یافتههای MRI بایستی در کنار سایر آزمایشات فیزیکی و علائم کمردرد در بیمار قرار گیرند تا تشخیص بالینی درستی حاصل شود.
MRI در دوران آغازین کمردرد ضروری نیست، زیرا در بیشتر موارد دردهای کمر و گردن در خلال دو تا ۱۲ هفته با استفاده از روش های محافظتی و همچنین تمرینات کاملاً بهبود می یابند.
MRI معمولاً زمانی مورد نیاز است که چنین روش هایی پاسخگو نبوده و فرد برای تسکین درد نیازمند عمل جراحی است.
موارد زیر را میتوان با استفاده از تصاویر MRI بررسی نمود:
- طرز صحیح قرارگیری مهرها
- ارتفاع دیسکها
- شکل جسم مهره ای
- انواع آسیب های وارده بر دیسک از قبیل فتق یا تخریب آن
- اندازه کانال مهره ای
- اعصاب و یا اینکه در جایی تحت فشار قرار گرفته اند و یا متورم هستند یا خیر
- طناب نخاعی و طرز قرارگیری آن
- تغییرات انجام گرفته پس از عمل جراحی
4-ترموگرافی
در این روش برای اندازه گیری تغییرات گرمایی بین دو طرف بدن یا دمای ارگان خاصی از اشعه مادون قرمز استفاده می کنند.
ترموگرافی برای تشخیص وجود یا عدم وجود فشار بر روی ریشه های عصبی به کار برده می شود.
5-تصویربرداری اولتراسوند یا سونوگرافی
این روش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای گرفتن تصاویر درون بدن استفاده می کند.
بازتابهای امواج صوتی ثبت شده و در همان زمان به صورت تصویر قابل مشاهده اند.
این روش میتواند زخمها و آسیبها را در عضلات، لیگامنت ها، تاندون ها و سایر بافتهای نرم نشان دهد.
6-میلوگرام
نوعی از عکسبرداری با اشعه X است و در آن نوعی رنگ مخصوص به درون ستون مهره ها تزریق می شود که در عکس به خوبی قابل رویت است.
میلوگرام ها نیز قدرت تشخیص عکسبرداری با اشعه X را افزایش می دهند.
در این روش، رنگ متمایز به درون کانال مهره ای تزریق شده و این امکان فراهم میآید که طناب نخاعی و اعصابی که توسط دیسک های فتق شده یا شکستگیها تحت فشار قرار گرفتهاند به خوبی توسط عکسبرداری با اشعه X قابل مشاهده باشند.
این نوع عکسبرداری به تشخیص فتق دیسک، فشار وارد بر ستون مهره ها و عصب ها و تومورها کمک میکند.
قبل از پیدایش CT اسکن و MRI، میلوگرام تنها آزمون تشخیص فتق دیسک توسط جراحان بود.
میلگرام معمولا در ترکیب با CT اسکن به کار برده میشد و برای انجام آن حدود ۲۴ ساعت بستری در بیمارستان لازم است.
به دنبال این روش سردرد، تهوع و استفراغ در ۱۰ تا ۱۲ درصد افراد گزارش شده است.
7-دیسکوگرافی
دیسکوگرافی عبارت است از تزریق یک رنگ متمایز به درون دیسک مهره ای که درد از آن ناشی میشود.
دیسکوگرافی با اهداف تشخیصی و همچنین تسکین درد مورد استفاده قرار می گیرد.
این روش گونه ای دیگر از عکسبرداری با اشعه X است و از دو بخش تشکیل شده است.
در ابتدا یک سوزن به درون دیسک مصدوم وارد شده و saline به درون آن تزریق می شود تا فشار درون دیسک افزایش یابد.
در صورتیکه دوباره درد ایجاد شود دیسک به عنوان منبع درد شناخته میشود.
در بخش دوم نوعی رنگ به درون دیسک تزریق میشود و میتواند مناطق آسیب دیده، ناهنجاریهای هسته دیسک و گسیختگی آن را در عکسبرداری که پس از تزریق انجام می شود نشان دهد.
در دیسکو گرافی تزریق به دیسک سالم باعث ایجاد ناراحتی مختصری میشود، ولی در صورتی که تزریق به دیسک معیوب انجام گیرد درد کامل متوقف می شود که حتی ممکن است تا چند روز ادامه یابد.
دیسکوگرافی تنها موقعی انجام می گیرد که جراح قصد برداشتن یک یا چند دیسک دردناک را داشته باشد.
اغلب برای بیمارانی پیشنهاد می شود که نیازمند جراحی کمر بوده و یا درد آنان با روشهای درمانی به کار گرفته شده بهبود نیافته است.
8-اسکن استخوان
آزمون ویژه ای است که در آن ذرات رادیو اکتیو به درون خون تزریق می شوند.
این ذرات در عکسبرداری توسط اشعه x قابل تشخیص اند.
این ذرات در نواحی شکستگی، عفونت و تومور تجمع میکنند.
تصاویر تولید شده توسط اسکنر به کامپیوتر فرستاده میشوند تا بخشهایی که دارای متابولیسم استخوانی و یا جریان خون نامنظم هستند و همچنین میزان بیماری مفصل مورد ارزیابی قرار گیرند.
پس از شناسایی این نقاط از تصاویر CT اسکن و MRI برای یافتن جزئیات بیشتر استفاده می شود.
9-الکترومیوگرافی (EMG)
EMG فعالیت الکتریکی در یک عصب بررسی کرده و میتواند ضعف عضلانی ناشی از آسیب یا اختلال عصبی در کنترل حرکتی را شناسایی کند.
به عبارت دیگر نشان می دهد آیا مشکلی در عصب هایی که به اندام پایینی میروند وجود دارد یا خیر.
معمولا برای تعیین ریشه های عصبی تحت فشار توسط دیسک فتق شده مورد استفاده قرار می دهند.
در این آزمون سوزن های کوچکی را به درون عضلاتی که توسط هر ریشه اصلی تحت پوشش قرار می گیرند (مثل ماهیچههای پا) فرو میکنند.
بسته به شرایط عصبی، پزشک دو مجموعه الکترود (مشابه الکترودهای به کار رفته در الکتروکاردیوگرام) را بر روی پوست عضلات قرار می دهد.
دسته اول الکترودها شوک ملایمی در بیمار ایجاد می کند که به عضله خاصی هدایت میشوند.
در صورتی که تغییری در عملکرد عصبی ایجاد شود عضله انواع متفاوتی از پیامهای الکتریکی را ارسال می کند.
مجموعه دوم الکترودها جهت ثبت سیگنال های الکتریکی عصب مورد استفاده قرار میگیرند و پزشک از این اطلاعات به وجود آسیب عصبی پی میبرد.
10-روش پتانسیل برانگیخته (EP)
روش EP نیز با دو مجموعه الکترود سروکار دارد یکی برای تحریک عصب حسی و دیگری بر روی پوست سر قرار می گیرد تا سرعت انتقال سیگنال های عصبی به مغز مورد اندازه گیری قرار گیرد.
11-آزمونهای آزمایشگاهی
کمردرد همواره ناشی از تخریب و فروپاشیدگی مهره ای نیست.
پزشکان از خونگیری جهت بررسی عارضه هایی چون آرتریت یا عفونت استفاده میکنند.
آزمون سرعت رسوب گلبول های قرمز خون (ESR) یکی از روشهای رایج تشخیص التهاب و عفونت مزمن و یا غده سرطانی است.
در بیماریهای التهابی ستون فقرات معمولاً سرعت ته نشین شدن گلبول های قرمز در خون افزایش می یابد.
اسپوندیلیت و آرتریت روماتوئید از این بیماریها محسوب میشوند.
کمر درد ممکن است ناشی از مشکلاتی باشد که ستون مهره ها در آن نقشی ندارد، برای مثال مشکلات شکم، کلیه و آنوریسم آئورت.